โดย ธีรนัย จารุวัสตร์ สมาชิก Cofact

กรณีผู้ก่อเหตุใช้มีดแทงผู้คนกลางเมืองในประเทศออสเตรเลีย จนมีผู้เสียชีวิต 6 ราย ถูกนักการเมืองและสื่อมวลชนบางกลุ่มบิดเบือนว่าเป็นฝีมือการก่อการร้ายโดยชาวมุสลิมหัวรุนแรง ซึ่งตำรวจออสเตรเลียยืนยันว่าไม่เป็นความจริง ด้านผู้เชี่ยวชาญเตือนว่านี่คืออีกหนึ่งตัวอย่างของ “กระแสเกลียดกลัวอิสลาม” หรือ “อิสลามโมโฟเบีย” ในโลกโซเชียลมีเดีย

ย้อนกลับไปเมื่อวันเสาร์ที่ 13 เมษายน ขณะที่ย่าน Bondi Junction ใกล้นครซิดนีย์ พลุกพล่านด้วยผู้คนที่ออกมาจับจ่ายซื้อของและพบปะมิตรสหายในช่วงวันหยุด 

แต่ทว่าวันดังกล่าวได้กลายเป็นโศกนาฏกรรมครั้งใหญ่ของออสเตรเลีย เมื่อจู่ๆ ชายคนหนึ่งใช้อาวุธมีดไล่ฟันแทงผู้คนตามห้างสรรพสินค้าและร้านค้าในย่านแห่งนั้น ตำรวจออสเตรเลียต้องใช้เวลาหลายชั่วโมงในการปิดล้อมพื้นที่และตามล่าคนร้ายให้จนมุม จนกระทั่งผู้ก่อเหตุถูกวิสามัญฯหลังไม่ยอมวางอาวุธ

เมื่อเหตุสงบลงในที่สุด ตำรวจสรุปรายงานว่าคนร้ายได้คร่าชีวิตผู้คนรวม 6 ราย สร้างความโศกเศร้าใจและสะเทือนขวัญชาวออสเตรเลียโดยทั่วไป 

อย่างไรก็ตาม ในขณะที่เหตุการณ์ยังไม่ทันสงบ ปรากฎว่าผู้คนจำนวนมากในโซเชียลมีเดียกลับปล่อยข่าวบิดเบือนไปเรียบร้อยแล้วว่าผู้ก่อเหตุเป็น “ผู้ก่อการร้ายมุสลิม” ทั้งที่ไม่มีหลักฐานใดๆ จนสร้างความเสียหายต่อชุมชนชาวมุสลิมในประเทศออสเตรเลีย และยิ่งเสี่ยงให้ความขัดแย้งด้านเชื้อชาติและศาสนาบานปลายยิ่งกว่าเดิมอีกด้วย 

สื่อ-กลุ่มขวาจัดกระพือข่าว

กระแสข่าวบิดเบือนดังกล่าวเริ่มไวรัลขึ้นมา หลัง Julia Hartley-Brewer นักจัดรายการวิทยุชาวอังกฤษของสำนักข่าว Talk Radio ระบุว่าเหตุฆ่าหมู่ในออสเตรเลียเป็น “การก่อการร้ายของพวกผู้ก่อการร้ายอิสลามมิสต์อีกแล้ว”

ด้าน Rachel Riley ผู้สื่อข่าวและพิธีกรรายการชื่อดังของสำนักข่าว Channel 4 โยงเหตุสังหารหมู่ครั้งนี้ว่า เป็นผลมาจากกระแสการประท้วงของผู้สนับสนุนชาวปาเลสไตน์ ตั้งแต่อิสราเอลเริ่มถล่มฉนวนกาซ่าในเดือนตุลาคม 2566 “สิ่งที่คนพวกนี้เรียกร้องมาตลอดอย่างภาคภูมิใจ คือการก่อเหตุแบบใน [ออสเตรเลีย] แต่ยิ่งทวีคูณหลายเท่าตัวเข้าไปอีก” Riley กล่าวในทวิตเตอร์ ซึ่งเธอลบทิ้งในเวลาต่อมา 

ต่อมาไม่นาน นักการเมืองฝ่ายขวาจัดในโลกตะวันตกก็ร่วมผสมโรงและเผยแพร่ข่าวบิดเบือนนี้ด้วย เช่น ผู้ก่อตั้งพรรคอนุรักษ์นิยมสุดโต่ง Britain First และ Tommy Robinson นักเคลื่อนไหวต่อต้านอิสลามคนสำคัญ ที่กล่าวว่าเหตุไล่แทงผู้คนที่ Bondi Junction เป็น “จีฮัด” ของผู้ก่อการร้ายมุสลิม 

แน่นอนว่าแต่ละบุคคลที่กล่าวมาข้างต้น มีผู้ติดตามในโซเชียลมีเดียรวมกันนับล้านคน ดังนั้น การกล่าวอ้างที่โทษชาวมุสลิมเช่นนี้จึงแพร่กระจายไปอย่างรวดเร็วในอินเทอร์เน็ต ก่อนจะเริ่มมีการ “ใส่สีตีไข่” ไปกันใหญ่ด้วย บางโพสต์เพิ่มข้อมูล(ลวง)ว่าผู้ก่อเหตุเป็นผู้ลี้ภัย หรือเป็นผู้อพยพ และกล่าวโจมตีนโยบายด้านผู้ลี้ภัยของรัฐบาลออสเตรเลีย

ในเวลาต่อมา ตำรวจออสเตรเลียแถลงว่าผู้ก่อเหตุครั้งนี้ เป็นชาวออสเตรเลียโดยกำเนิด และไม่พบหลักฐานที่เชื่อมโยงกับกลุ่มหรืออุดมการณ์ทางศาสนาใดๆ โดยตำรวจตั้งข้อสันนิษฐานไว้ว่า คนร้ายมีอาการทางจิต พร้อมสรุปว่าการก่อเหตุดังกล่าวมิได้เกี่ยวเนื่องการกับก่อการร้ายแต่อย่างใด กระแสข่าวบิดเบือนจึงเริ่มค่อยๆ ซาลงไป หลังก่อความเสียหายไว้เรียบร้อยแล้ว 

ทั้งนี้ รายงานระบุว่าหนึ่งใน 6 ผู้เสียชีวิต เป็นชายมุสลิมอายุ 30 ปีนามว่า Faraz Tahir มีอาชีพเป็นยามรักษาความปลอดภัยของห้างสรรพสินค้าใน Bondi Junction และยังมีสถานะเป็นผู้ลี้ภัยจากประเทศปากีสถานด้วย

พยานที่เห็นเหตุการณ์ให้สัมภาษณ์สื่อมวลชนว่า Faraz เข้าช่วยเหลือประชาชนในห้างสรรพสินค้าให้หลบหนีจากที่เกิดเหตุและพยายามหยุดยั้งผู้ก่อเหตุด้วย จนตนเองถูกแทงเสียชีวิต ด้านผู้แทนคณะทูตปากีสถานในออสเตรเลียได้กล่าวไว้อาลัยนาย Faraz ว่าเป็นผู้ที่มีความกล้าหาญอย่างยิ่ง

กระแสข่าวบิดเบือนทำให้องค์กรและเครือข่าวชาวมุสลิมต่างแสดงความผิดหวังและวิตกกังวลกับเรื่องนี้ เพราะก่อนหน้านี้ก็มีกรณีการเหยียดหยาชาวมุสลิม หรือนำเสนอภาพชาวมุสลิมว่าเป็น “พวกหัวรุนแรง” เกิดบ่อยครั้งขึ้น โดยเฉพาะในสื่อมวลชนตะวันตกกระแสหลัก ดังที่เรียกว่า “อิสลามโมโฟเบีย” (Islamophobia) 

ก่อนหน้านี้ ผู้เชี่ยวชาญจำนวนมากก็ได้ตั้งข้อสังเกตว่า ปรากฎการณ์อิสลามโมโฟเบียพุ่งสูงขึ้น หลังการสู้รบรอบล่าสุดระหว่างอิสราเอลกับฮามาสปะทะขึ้นเมื่อวันที่ 7 ตุลาคม 2566 ซึ่งนำไปสู่การทิ้งระเบิดถล่มฉนวนกาซาครั้งมโหฬารโดยกองทัพอิสราเอล และปลุกกระแสประท้วงในหลายประเทศเพื่อเรียกร้องการหยุดยิง

คนยิวก็โดนป้ายสีด้วย  

ขณะที่ชาวมุสลิมกลายเป็นแพะรับบาปในโซเชียลมีเดีย ก็มีกลุ่มฝ่ายซ้ายและฝ่ายขวาจัดบางส่วน กระพือข่าวลือด้วยว่า ผู้ก่อเหตุไม่ใช่ชาวมุสลิมแต่เป็นคนยิวต่างหาก ถึงขนาดมีการส่งต่อกันในทวิตเตอร์ว่า คนร้ายมีชื่อว่า “Benjamin Cohen” 

และก็ตกเป็นโชคร้ายของชายชาวยิวในออสเตรเลียคนหนึ่ง ที่มีชื่อว่า Benjamin Cohen พอดี เมื่อ “นักสืบอินเทอร์เน็ต” เอาชื่อและภาพของเขาไปแชร์กันว่า เขาเป็นผู้ก่อการร้ายชาวยิวที่ก่อเหตุไล่แทงประชาชนที่ Bondi Junction

เคราะห์กรรมของ Benjamin Cohen (ตัวจริง) ยังไม่จบสิ้น เมื่อสำนักข่าว Seven News ในออสเตรเลีย เอาข่าวลือนี้ไปรายงานต่อในช่วงข่าวด่วนถึงสองครั้ง พร้อมด้วยรูปของนาย Cohen ทำให้เขาและครอบครัวถึงกับช็อก ทำให้เขาต้องตัดสินใจดำเนินคดีกับสำนักข่าว

ต่อมา สำนักข่าว Seven News ได้ออกแถลงการณ์ขอโทษอย่างเป็นทางการ และได้มอบเงินชดเชยให้แก่นาย Cohen เพื่อเป็นการไกล่เกลี่ยแลกกับการยุติเรื่องคดี ซึ่งนาย Cohen ได้ระบุว่าขอให้กรณีของตนเป็นอุทาหรณ์ว่าด้วยการแชร์ข่าวบิดเบือนโดยไม่ตรวจสอบ จนสร้างผลกระทบต่อประชาชนธรรมดาๆอย่างตัวเขาเอง

“ผมรู้สึกผิดหวังอย่างมากที่เห็นผู้คนนับหมื่นๆคน แห่ข้อมูลเท็จส่งต่อกันแบบไม่ฉุกคิดแม้แต่นิดเดียวที่จะตรวจสอบข้อเท็จจริงก่อน หรือคำนึงถึงผลกระทบที่จะตามมาในชีวิตบ้าง” Cohen กล่าวให้สัมภาษณ์กับสื่อมวลชน ทั้งนี้ รายงานระบุว่าแม้เหตุการณ์ที่ Bondi Junction จะสงบลงแล้วก็ตาม โพสต์ที่กล่าวว่าหา Cohen ว่าเป็นผู้ก่อเหตุยังปรากฎอยู่ตามโพสต์ในทวิตเตอร์ถึง 70,000 ครั้ง 

ด้านองค์กรสภาชาวยิวแห่งออสเตรเลียกล่าวว่า การป้ายสีนาย Cohen มีลักษณะหวังผลสร้างความเกลียดกลัวชาวยิว หรือที่เรียกว่า “antisemitism” ซึ่งมีแนวโน้มเกิดขึ้นบ่อยครั้งเช่นกัน ตั้งแต่ศึกระหว่างอิสราเอลกับฮามาสรอบล่าสุดเปิดฉากเมื่อเดือนตุลาคม 

“พวกเราขอประณามความพยายามใดๆ ที่ยุยงให้เกิดความกลัว ความเกลียดชัง หรือการเลือกปฏิบัติต่อผู้อพยพ ชาวมุสลิม หรือชาวยิว จากเหตุการณ์สะเทือนขวัญครั้งนี้” แถลงการณ์ระบุ 

‘ก่อการร้าย’ หรือ ‘ไอ้คลั่ง’ ใครตัดสิน? 

อีกประเด็นหนึ่งที่ผู้เชี่ยวชาญและนักวิจารณ์ด้านสื่อมวลชนตั้งข้อสังเกตคือ การรายงานข่าวของสื่อมวลชนและการสรุปเหตุการณ์โดยเจ้าหน้าที่ทางการเวลาเกิดเหตุสังหารหมู่ในโลกตะวันตก ดูเหมือนจะแตกต่างกันไปตามเชื้อชาติและศาสนาของผู้ก่อเหตุ ซึ่งกรณี Bondi Junction นี้ก็อาจจะเป็นตัวอย่างหนึ่งได้ด้วย

กล่าวคือ เมื่อเกิดเหตุสังหารหมู่ (ไม่ว่าจะเป็นกราดยิง ไล่แทงผู้คน ฯลฯ) และผู้ก่อเหตุดูเหมือนจะเป็นผู้นับถือศาสนาอิสลาม หรือมาจากประเทศแถบตะวันออกกลางหรือเอเชีย สื่อมวลชนและทางการมักจะตั้งข้อสงสัยไว้ก่อนว่าเป็นการก่อการร้าย โดยที่ความรุนแรงนั้นๆ อาจจะไม่เกี่ยวข้องกับประเด็นเชื้อชาติหรือศาสนาเลยก็ได้

ในทางกลับกัน เมื่อผู้ก่อเหตุเป็นคนผิวขาว หรือไม่เกี่ยวข้องกับศาสนาอิสลาม สื่อมวลชนและทางการมักจะสรุปโดยรวบรัดเกือบทุกครั้งว่า เป็น “ไอ้คลั่ง” ที่ก่อเหตุเพราะ “อาการทางจิต” แต่กลับละเลยที่จะพิจารณาแรงจูงใจ ของผู้ก่อเหตุคนนั้นๆ ซึ่งอาจมีความเกี่ยวข้องกับกลุ่มการเมืองหรืออุดมการณ์สุดโต่งด้วย

กรณี Bondi Junction ก็เหมือนกัน นักวิเคราะห์ตั้งข้อสังเกตว่า ผู้ก่อเหตุดูจงใจพยายามพุ่งเป้าไล่แทงเฉพาะเหยื่อที่เป็นสุภาพสตรีอย่างเดียว (กรณีนาย Faraz Tahir ที่ถูกแทงเสียชีวิต เป็นเพราะผู้ตายพยายามเข้าระงับเหตุและปกป้องผู้หญิงคนอื่นๆ) ซึ่งอาจจะบ่งบอกว่า ผู้ก่อเหตุอาจมีอุดมการณ์หรือความเกลียดชังต่อผู้หญิงเป็นพิเศษขณะก่อเหตุหรือไม่ ดังเช่นในสหรัฐอเมริกา ซึ่งกลุ่มหัวรุนแรงในชุมชนขวาจัดจำนวนมาก มักมีความเชื่อมโยงกับกระแสความเกลียดชังต่อสตรีนิยมด้วย 

เป็นที่มาของเสียงวิจารณ์จากผู้เชี่ยวชาญในวงการสื่อมวลชนว่า การนำเสนอข่าวที่เอนเอียงของสื่อกระแสหลัก สุ่มเสี่ยงที่จะทำให้ “ความสุดโต่ง” หรือความรุนแรงทางอุดมการณ์เป็นเรื่องของคนศาสนาใดคนศาสนาหนึ่ง แต่พอผู้ก่อเหตุเป็นคนอีกกลุ่มหนึ่ง มักถูกนำเสนอให้กลายเป็นเพียงเรื่องของ “อาการทางจิต” เท่านั้น 

เรื่องนี้จึงเป็นอีกปมว่าด้วย “ความรู้เท่าทันสื่อ” (media literacy) ที่ทั้งคนทำงานสื่อมวลชน และประชาชนผู้เสพข้อมูลข่าวสาร ควรตระหนักไว้ด้วยนั่นเอง 

อ่านเพิ่มเติม

Bondi attack triggers false claims 

False claims started spreading about the Bondi Junction stabbing attack as soon as it happened

Sydney stabbing incidents stoke Islamophobia, antisemitism as social tensions in Australia unravel

เฝ้าระวัง ‘Islamophobia’ กระแสความหวาดกลัวทางศาสนาที่ผลิตซ้ำจากข้อมูลลวงออนไลน์

---

เมื่อเร็วๆนี้ ภาคีโคแฟค (ประเทศไทย) ร่วมกับ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กรุงเทพมหานคร (กทม.) และองค์กรต่างๆ ที่เกี่ยวข้องได้จัดงานสัมมนาระดับชาติเนื่องในวันตรวจสอบข่าวลวงโลก 2567 (International Fact-Checking Day 2024) ภายใต้ธีมงาน “Cheapfakes สู่ Deepfakes: เตรียมรับมืออย่างไรให้เท่าทัน” ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร พร้อมถ่ายทอดผ่านเพจเฟซบุ๊ก “Cofact โคแฟค” และช่องยูทูบ “Thai PBS”

รองศาสตราจารย์ ดร.ชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร (กทม.) กล่าวว่า ข่าวลวงหรือข่าวปลอมก็เหมือนกับเชื้อโรค เช่น ในสถานการณ์การระบาดของไวรัสโควิด-19 สมมติมีคำถามว่าโควิดจะแก้อย่างไร ในช่วงแรกบอกว่าล้างมือให้สะอาดเพื่อฆ่าเชื้อโรค แต่จริง ๆ แล้วทำอย่างไรเชื้อโรคก็ไม่หมดเพราะมันมีเยอะมาก หรือสวมหน้ากากปิดปาก-จมูกเพื่อไม่ให้แพร่เชื้อไปสู่ผู้อื่น ก็เหมือนกับตัวเราไม่เป็นผู้แพร่กระจายข่าวปลอม แต่สุดท้ายก็ต้องฉีดวัคซีนสร้างภูมิต้านทาน

“ผมว่าภูมิต้านทานของคนสำคัญที่สุด ถ้าคนมีภูมิต้านทานโอกาสที่ข่าวปลอมมันจะทำร้ายเรา มันจะน้อยลง เราอาจจะไปไล่กำจัดข่าวปลอมไม่ได้หมดหรอก เพราะว่ามันมีเยอะเหมือนกับเชื้อโรค แต่สุดท้าย ถ้าคนมีภูมิต้านทานก็จะทำให้เราสามารถป้องกันเชื้อโรคร้ายได้” ผู้ว่าฯ กทม. กล่าว

นพ.พงศ์เทพ วงศ์วัชรไพบูลย์ ผู้จัดการกองทุน สสส. กล่าวว่า เวทีครั้งนี้เป็นการมาพูดคุยกันว่า จะทำอย่างไรให้ทุก ๆ คน เป็นผู้ตรวจสอบข่าวลวง ซึ่งในวันที่ 2 เมษายนของทุกปีเป็นวันตรวจสอบข่าวลวงของโลก โดยเลือกวันที่ต่อจากวันที่ 1 เมษายน ซึ่งเป็นวัน April Fool’s Day หรือวันข่าวลวงของโลก เพื่อตรวจสอบว่าเมื่อวันข่าวลวงผ่านพ้นไปมีข่าวลวงเรื่องใดผ่านเข้ามาบ้าง ทุกคนจึงต้องมาช่วยกันทำเรื่องนี้ โดยเฉพาะกรณีการหลอกลวงทางออนไลน์มิจฉาชีพจะมุ่งเจาะเป้าหมายทุกคนที่อ่อนแอ มีภูมิต้านทานข่าวลวงต่ำ ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมารวมพลังกันเพื่อสร้างเกราะป้องกันจากข่าวลวง เพราะหากคนที่อ่อนแอหลาย ๆ คนมารวมกันก็จะเกิดความเข็มแข็งขึ้นมาได้

อย่างไรก็ตาม มีรายงานจาก Whoscall แอปพลิเคชั่นระบุตัวตนสายเรียกเข้าที่ไม่รู้จักและป้องกันสแปม พบว่า ประเทศไทยถูกหลอกลวงเป็นอันดับ 1 ในทวีปเอเชีย โดยแต่ละคนจะได้รับ SMS หลอกลวงเฉลี่ย 20 ข้อความต่อคนต่อปี และในปี 2566 อัตราการหลอกลวงเพิ่มขึ้นร้อยละ 18 หรืออยู่ที่ 79 ล้านครั้ง หมายความว่า มิจฉาชีพมีความพยายามหลอกลวงเอาทรัพย์สินจากเหยื่อให้ได้มากขึ้น ดังนั้นเราจึงต้องยิ่งรวมกลุ่มกันให้เข้มแข็งมากขึ้น ซึ่งตนเห็นว่า โคแฟคเป็นจุดตั้งต้น ขณะที่ สสส. ก็พยายามสนับสนุน แต่ทุกภาคส่วนต้องลุกขึ้นมาร่วมมือกัน ไม่ว่าจะเป็น ประชาชน มหาวิทยาลัย นักวิชาการ และภาคประชาสังคมต้องร่วมกันสร้างความเข้มแข็ง สร้างจิตอาสาเพื่อร่วมกันช่วยเหลือในการตรวจสอบข่าวลวง และช่วยป้องกันคนที่อาจจะอยู่ในความเสี่ยงในการรับข่าวสารต่าง ๆ เช่น กลุ่มผู้สูงอายุ กลุ่มผู้ที่อยู่ห่างไกลข้อมูล เป็นต้น

“สสส. ได้ทำงานร่วมกับทีมโคแฟคตั้งแต่ปี 2563 และต้องขอบคุณอาจารย์หลาย ๆ ท่านที่ทำโครงการนี้ เพราะเครือข่ายที่สร้างขึ้นมานี้ ทำให้ สสส. ได้อาศัยเครือข่ายในการที่จะช่วยกันตรวจสอบข่าว  ซึ่งการมีส่วนร่วมดังกล่าวสำคัญอย่างยิ่ง” นพ.พงศ์เทพ กล่าว

จากนั้นจึงเข้าสู่ช่วง Lightning Talks ในหัวข้อ“ภาพรวมการตรวจสอบข้อมูลลวงในรอบปี 2566”ประกอบด้วย วิทยากร 5 ท่านที่ร่วมให้มุมมอง ได้แก่ รศ.ดร.เจษฎา เด่นดวงบริพันธ์ อาจารย์ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ เจ้าของเพจ “อ๋อ มันเป็นอย่างนี้นี่เอง by อาจารย์เจษฎ์”เปิดเผยว่า สิ่งที่พบในรอบปีที่ผ่านมา คือ “ข่าวปลอมที่พบและได้โพสต์อธิบายชี้แจง มากกว่าครึ่งเป็นเรื่องเดิม ที่ถูกแชร์วนซ้ำกลับมาใหม่” วนกลับมาทุกปีบ้าง หรือบางครั้งก็กลับมาแชร์ใหม่ในรอบ 10 ปี 

ขณะที่เนื้อหาข่าวลวงหรือข่าวปลอมที่พบได้บ่อยๆ คือ ข่าวที่เป็นเรื่องใกล้ตัว เช่น เรื่องสุขภาพ เพราะผู้พบเห็นจะเกิดความตกใจและอยากแชร์ต่อ แต่เนื้อหาที่สร้างผลกระทบต่อสังคมอย่างมาก คือ ข่าวปลอมประเภทแอบอ้างบริษัทที่มีชื่อเสียงเพื่อชักชวนให้ลงทุน เพราะเป็นเนื้อหาที่ทำให้ผู้หลงเชื่อสูญเสียทรัพย์สิน ซึ่งสังเกตว่า แพลตฟอร์มสื่อสังคมออนไลน์อย่างเฟซบุ๊ก นอกจากจะไม่ช่วยนำเนื้อหาทำนองนี้ออกจากระบบแล้วยังเหมือนกับสนับสนุนการเผยแพร่เสียด้วยซ้ำไป 

“พวกนี้มักจะเป็นโพสต์ที่มีสปอนเซอร์หมดเลย แม้จะช่วยกันรีพอร์ตอย่างไรมันก็ไม่ออกไป เป็นสถานการณ์ที่น่าห่วงในรอบปีที่ผ่านมา ตัวแพลตฟอร์มเองทำให้เราเจอข่าวปลอม ส่วนหนึ่งที่ใกล้ชิดประชาชนอาจจะไม่ได้อยู่ในโลกโซเชียล คือกลุ่ม SMS หลอกลวง คอลเซ็นเตอร์ต่าง ๆ พวกนี้ผลกระทบสูงมาก เฉพาะที่ผมเจอกับตัวเองแล้วเอาไปโพสต์ให้ดูว่าผมเจออย่างนี้ชาวบ้านเจอไหม? เจอกันทุกคน ข่าวปลอมที่น่าห่วงคือ เรื่องที่ทำให้สูญเสียทรัพย์สิน ในช่วงรอบปีที่ผ่านมาถือเป็นอันที่เด่นชัดและอันตรายมาก” รศ.ดร.เจษฎา กล่าว

นอกจากนี้ รศ.ดร.เจษฎา ยังให้ข้อมูลว่า แหล่งที่มาของข่าวปลอมที่มาจากผู้ที่ได้รับความน่าเชื่อถือในสังคม ไม่ว่าจะเป็น หมอ อาจารย์ หรือ อินฟลูเซอร์จากแพลตฟอร์มต่าง ๆ ถือเป็นสิ่งที่น่ากังวลไม่น้อย เช่น ข่าวต่อต้านดื่มนมที่มีที่มามาจากกลุ่มแพทย์ทางเลือกที่มีชื่อเสียงและศรัทธาในสังคม รวมทั้งข่าวปลอมที่สร้างขึ้นมาจากปัญญาประดิษฐ์ (AI) ที่คนยังไม่สามารถแยกแยะความจริงกับความลวงออกจากกันได้จากข่าวเหล่านั้นได้

 

ณัฐกร ปลอดดี ผู้ตรวจสอบข่าวประจำภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก สำนักข่าว AFP กล่าวถึง การตรวจสอบข่าวลวง อย่าง ภาพที่ถูกดัดแปลงหรือถูกสร้างด้วยปัญญาประดิษฐ์แล้วเผยแพร่ออกไปหากเทียบระหว่างการโพสต์ภาพธรรมดา กับการโพสต์ภาพที่มาพร้อมกับคำบรรยาย หรือโพสต์ที่ถูกแชร์ออกไปโดยคนที่ทำงานสื่อ แบบใดจะส่งผลกระทบต่อสังคมมากกว่ากัน ดังนั้นสื่อจึงต้องทำหน้าที่เป็นผู้ตรวจสอบข้อเท็จจริง (Fact-checker) ที่มาของข้อมูล และต้องคัดกรอง (Gatekeeper) ระหว่างข้อมูลที่ดีกับข้อมูลที่ผิดพลาดคลาดเคลื่อน

“เมื่อสื่อกระแสหลักให้พื้นที่กับข้อมูลพวกนี้ เท่ากับเป็นการอนุญาตให้ข้อมูลชุดนี้ขึ้นไปสู่ Highway (ถนนสายหลัก) แล้วก็มีการแชร์กันต่ออย่างรวดเร็ว อีกประเด็นที่กลับมาอีกครั้งในปีนี้ ก็คือ ข้อมูลเท็จเกี่ยวกับวัคซีน อาจจะโยงไปถึงเรื่องทฤษฎีสมคบคิด และหากสื่อหลักโดยเฉพาะสื่อที่มียอดผู้ติดตามอย่างต่อเนื่องสูงๆ ให้พื้นที่กับข้อมูลเหล่านี้ จะยิ่งขยายไปอย่างเร็วเร็วมากและ Fact-check ที่ตามตรวจสอบ Viral (การแพร่กระจาย) ไม่เท่ากับตัวข้อมูลชุดที่ผิดแน่นอน” ณัฐกร กล่าว

ดร.สันติภาพ เพิ่มมงคลทรัพย์ รองผู้อำนวยการศูนย์ต่อต้านข่าวปลอม กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม กล่าวว่า ในช่วงแรกของการเปิดศูนย์ฯ ซึ่งอยู่ในช่วงที่มีสถานการณ์โควิด-19 ซึ่งมีข่าวปลอมที่เกี่ยวกับโควิดจำนวนมาก จากนั้นก็จะมีข่าวที่เกี่ยวกับอาหารเสริม แต่ปัจจุบันภัยที่เกิดขึ้น  มากไปกว่าข่าวปลอมแล้ว คือ การหลอกลวงทางออนไลน์หรือแก๊งคอลเซ็นเตอร์ ทำให้ระยะหลัง ๆ จะมีข้อมูลเหล่านี้เข้ามาให้ศูนย์ฯ ช่วยตรวจสอบมากขึ้น และส่วนใหญ่เป็นการแอบอ้างหน่วยงานภาครัฐ 

ส่วนใหญ่จะเป็นข่าวที่ส่งมาเป็น Link โดยที่มิจฉาชีพจะส่ง Link ไปให้กลุ่มเป้าหมายด้วยการอ้างว่ามาจากกรมที่ดิน เมื่อเป้าหมายเห็นแล้วอยากรู้ว่าใช่กรมที่ดินจริงหรือไม่ ก็กดเข้าไปดู แล้วก็พบว่า หน้าเว็บไซต์เหมือนเว็บจริงของกรมที่ดินแทบทุกอย่าง ต่างก็แต่เพียง URL ของ Link ที่ใช้เข้าไปดูเว็บไซต์เท่านั้น หรือเทคโนโลยีใหม่ ๆ เช่น แอปพลิเคชั่นแต่งภาพปรับหน้าตาของเราให้ดูดีขึ้นโดยไม่ต้องไปให้แพทย์ทำศัลยกรรม ทำให้เกิดกรณีภาพที่เห็นกับตัวจริงที่ได้พบเจอเหมือนเป็นคนละคน 

“ช่วงนี้ในการที่จะตัดต่อ แต่งเติม หรือเผยแพร่ข่าวสาร ทำได้ง่ายมาก ๆ มีคนไม่น้อยสามารถเป็นนักข่าวได้ เป็น Bubble Culture (วัฒนธรรมฟองสบู่) ที่ทุกคนแห่กันผลิตสื่อ อยู่ ๆ ผมอาจจะอุปโลกน์ขึ้นมาว่าเป็นหมอคนหนึ่ง ซึ่งไม่มีใครมาโชว์ใบรับรองคุณวุฒิวิชาชีพ และพูดเนื้อหาเกี่ยวกับสุขภาพแบบผิดๆ ถูกๆ เป็นเรื่องที่พึงระวังในยุคปัจจุบัน”สันติภาพ กล่าว

พีรพล อนุตรโสตถิ์ ผู้จัดการศูนย์ชัวร์ก่อนแชร์ สำนักข่าวไทย อสมท. กล่าวว่า ปัจจุบันการทำงานของชัวร์ก่อนแชร์ล่วงเข้าสู่ปีที่ 10 แล้ว ตอนแรกที่เริ่มทำตั้งใจจะทำเพียง 10 ปี แต่วันนี้เห็นแล้วว่ายังมีอะไรต้องทำต่ออีกมาก จากความท้าทาย 3 ประการ คือ 1) ปัญญาประดิษฐ์ (AI) ที่จะหลอกประสาทสัมผัสของเรา ทำให้แยกแยะสิ่งต่าง ๆ ได้ยากขึ้น 2) ข้อมูลเก่ากลับมาแชร์วนซ้ำบนแพลตฟอร์มใหม่ ข่าวลวงหลายเรื่องเกิดมาตั้งแต่ยุคฟอร์เวิร์ดเมล ก่อนแปลงเข้าสู่สื่อสังคมออนไลน์ ล่าสุดนำไปแชร์กันในแพลตฟอร์ม TikTok และอนาคตก็อาจไปต่อที่แพลตฟอร์มอื่น ๆ อีก และ 3) การหลอกลวงสามารถแปลงเป็นเงินได้ ขณะที่แพลตฟอร์มดูเหมือนจะกลายเป็นเครื่องมือของมิจฉาชีพ

“หลายแพลตฟอร์มกลายเป็นเครื่องมือของมิจฉาชีพ ซึ่งเป็นสิ่งที่น่ากังวลมาก ถ้าเราเห็นคำว่า ‘ได้รับการสนับสนุน’ บนโพสต์เมื่อไหร่ อันดับแรกคิดไว้ก่อนว่าหลอกหรือเปล่า? เพราะคนร้ายใช้เรื่องนี้ในการหลอกลวงเราเยอะมาก” พีรพล กล่าวสิ่งสำคัญที่สุดของ Fact-checker คือ การสร้างความรู้ ความเข้าใจในการเท่าทันสื่อให้แก่ทุก ๆ คน เพื่อไม่ให้ตนเองตกเป็นเหยื่อ

สุภิญญา กลางณรงค์ ผู้ร่วมก่อตั้งภาคีโคแฟค (ประเทศไทย) กล่าวว่า โคแฟคทำงานมาจนถึงปัจจุบันซึ่งเป็นปีที่ 5 แล้ว โดยในช่วง 2-3 ปีแรกที่เริ่มทำงานตรงกับสถานการณ์โรคระบาดโควิด-19 ดังนั้นข่าวลวงที่ได้ตรวจสอบบ่อย ๆ ก็จะเป็นเรื่องเกี่ยวกับสุขภาพ เช่น เรื่องโควิด เรื่องวัคซีน กระทั่งในปี 2566 ที่ผ่านมา ข้อมูลจำนวนมากที่พบจะเป็นเรื่องการเมือง จนปัจจุบันที่ข้ามจาก Cheapfake มาเป็น Deepfake แม้เรื่องอย่างมะนาวโซดารักษามะเร็ง เรื่องทฤษฎีสมคบคิด เรื่องการเมือง หรือเรื่องศาสนาที่ทำให้เกิดความขัดแย้งเกลียดชังกันจะยังคงมีอยู่ประปราย 

แต่โจทย์ที่ยากขึ้น คือ การหลอกลวงของมิจฉาชีพ ซึ่งตามสถิติของ Whoscall ในปีที่ผ่านมา ประเทศไทยขึ้นอันดับ 1 ของเอเชียในการที่ถูกหลอก ทำให้โคแฟคมีโจทย์ที่ซับซ้อนขึ้น อย่างปัจจุบันที่โคแฟคมีไลน์แชทบอทให้คนเข้ามาถามข่าว-ตรวจสอบ ยังทันหรือไม่ในยุคของ Deepfakeจึงค่อนข้างกังวล อย่างไรก็ตาม โคแฟคยังคงยืนหยัดในการทำงาน 3 เรื่อง ก็คือ 

1.) สร้างนวัตกรรมเครื่องมือในการตรวจสอบง่าย ๆ ให้กับพลเมือง ที่จะสามารถใช้เช็คได้ด้วยตนเอง ต่อมา 2) การสร้างขยายเครือข่ายชุมชนที่เข้มแข็ง อย่างทุกคนที่มาร่วมงานในครั้งนี้ และ 3) งานแคมเปญเชิงนโยบาย อย่างในปี 2567 นี้เราอาจต้องทำงานกับหลายภาคส่วนมากขึ้น เช่น กสทช. ตำรวจ ธนาคารแห่งประเทศไทย องค์กรผู้บริโภค เพื่อรับมือกับ Deepfake ซึ่งไม่ว่าจะเป็น Deepfake หรือ Cheapfake ล้วนมาจากปัญหาเดียวกันคือ การตั้งใจใช้ข้อมูลเพื่อหลอกลวงผู้อื่น

“Cheapfake ก็คือ การหลอกลวงกันแบบง่าย ๆ โทร.มาหลอก ขนาดใช้ Cheapfake ยังเสียหาย 3 หมื่นกว่าล้านบาท ถ้า Deepfake จะเป็นเท่าไหร่?เป็นเรื่องที่เราต้องช่วยกันคิดในการรับมือ” สุภิญญา กล่าว

นอกจากนี้ ภายในงานยังมีวงเสวนาอีก 2 หัวข้อ คือ “จากชีพเฟคถึงดีพเฟค การตรวจสอบรู้เท่าทันยังเพียงพอหรือไม่” ประกอบด้วยผู้ร่วมเสวนา ดังนี้ภิญโญ ตรีเพชราภรณ์ ผู้อำนวยการฝ่ายบริหารความเสี่ยงภาพรวม ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.), ฐิตินันท์ สุทธินราพรรณ ผู้อำนวยการฝ่ายการตลาดประจำภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ บริษัท Gogolook และ Whoscall, จีรพงษ์ ประเสริฐพลกรัง เลขาธิการสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย, จิรพร วิทยศักดิ์พันธุ์ ประธานคณะกรรมการบริหารแผนคณะที่ 8 สสส., มาซาโต กาจิโมโต ศาสตราจารย์ประจำศูนย์วารสารศาสตร์และสื่อศึกษา มหาวิทยาลัยฮ่องกง และเฟธ เฉิน ตัวแทนจาก APAC News Partnerships, Google News Initiative (GNI)

และหัวข้อ “การรับมือกับข้อมูลลวงทั้งมวล ด้วยมิติทางจิตวิญญาณ” ประกอบด้วยผู้ร่วมเสวนา ดังนี้พระมหานภันต์ สนฺติภทฺโท ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร และประธานกรรมการ มูลนิธิสถาบันการจัดการวิถีพุทธเพื่อสุขและสันติ (สกพ.), บาทหลวงอนุชา ไชยเดช ผู้อำนวยการสื่อมวลชนคาทอลิกประเทศไทย, อันธิกา เสมสรร ผู้แทนเครือข่ายสื่อมุสลิมเชียงใหม่, ธนิสรา เรืองเดช CEO และผู้ร่วมก่อตั้ง PUNCH UP และธนกฤต ศรีวิลาศ เจ้าของช่อง The Principia

-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-

เมื่อเร็วๆ นี้ เภาคีโคแฟค (ประเทศไทย) ร่วมกับ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) กรุงเทพมหานคร (กทม.) และองค์กรที่เกี่ยวข้องต่าง ๆ เปิดวงเสวนา “จาก ‘ชีพเฟค’ ถึง ‘ดีพเฟค’ การตรวจสอบรู้เท่าทันยังเพียงพอหรือไม่” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานสัมมนาระดับชาติเนื่องในวันตรวจสอบข่าวลวงโลก 2567 (International Fact-Checking Day 2024) ภายใต้ธีมงาน “Cheapfakes สู่ Deepfakes: เตรียมรับมืออย่างไรให้เท่าทัน” ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร พร้อมถ่ายทอดผ่านเพจเฟซบุ๊ก “Cofact โคแฟค” และช่องยูทูบ “Thai PBS”

ภิญโญ ตรีเพชราภรณ์ ผู้อำนวยการฝ่ายบริหารความเสี่ยงภาพรวม ธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.) กล่าวว่า ความหมายของคำว่า ชีพเฟค (Cheapfake) ก็ตรงตามชื่อคือ การหลอกลวงด้วยวิธีง่าย ๆ และมีมาอย่างยาวนาน เช่น การตัดต่อภาพบุคคลมีชื่อเสียงเพื่อเอาไปใช้แอบอ้างว่าเป็นบุคคลนั้น หรือการตัดต่อคลิปวีดีโอแบบไม่ซับซ้อน อย่าง การทำภาพหน้าคนให้ขยับเฉพาะส่วนปากเท่านั้นจึงทำให้การสังเกตการหลอกลวงแบบชีพเฟคสามารถทำได้ง่าย เพราะจะไม่ค่อยเหมือนของจริงและใช้เพียงเทคโนโลยีพื้นฐานที่ทำขึ้นได้อย่างง่าย 

ในขณะที่ ดีพเฟค (Deepfake) เป็นการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่และต้องมีการศึกษาโดยละเอียด เช่น ปัญญาประดิษฐ์ (AI) ที่ทำให้เนื้อหาที่ผลิตออกมา ทั้งภาพ เสียง หรือคลิปวิดีโอมีความคล้ายกับของจริงหรือบุคคลนั้นมากขึ้น แต่การใช้เทคโนโลยีดีพเฟคเพื่อการหลอกลวงยังจำกัดอยู่ที่การใช้บุคคลที่มีชื่อเสียงเพื่อแอบอ้างในการสวมรอย จึงทำให้บุคคลมีชื่อเสียงที่ปรากฏตัวในสื่อบ่อย ๆ ถูกมิจฉาชีพนำไปใช้หลอกลวงได้ง่าย

“ถ้าเราเจอลักษณะนี้จะมีมุมมองในการสังเกตหรือเป้องกันได้อย่างไร? ให้เข้าใจแบบง่าย ๆ คือเทคโนโลยีมีอยู่จริง แต่ว่ามันก็ไม่ได้เหมือน 100% อันดับแรกให้ดูก่อนว่า คนที่พูดมีลักษณะการพูดอย่างไร ถึงแม้จะเป็นดีพเฟค มันก็จะมีลักษณะจุดบกพร่องให้เห็น คือ ต้องบอกว่าถ้าจะทำให้เหมือนจริง ๆ เทคโนโลยีต้องเป็นระดับองค์กรขนาดใหญ่ที่มีเทคโนโลยี Processer (ประมวลผล) ระดับสูง แต่ถ้าเป็นมิจฉาชีพอาจจะมีส่วนที่ไม่ได้เหมือนจริงบ้าง จึงควรดูเรื่องของการขยับปาก พูดคำที่ไม่ตรงกัน เป็นอย่างแรก

แต่ถ้าเราสังเกตตรงนี้ไม่ได้ เราต้องเริ่มใช้วิจารณญาณตัวเองเพิ่ม ด้วยการดูที่เนื้อหาว่าลักษณะที่เขาหลอกลวงให้เราไปลงทุนด้วยเงินไม่กี่บาทได้ผลตอบแทนจำนวนมาก มันสมเหตุสมผลหรือเปล่า? ให้ปรึกษาคนข้าง ๆ อย่าฟังข้อมูลเพียงคนเดียว ให้ชวนคนอื่นมาฟังด้วย ให้ตั้งข้อสังเกตไว้ว่า เวลาคนเขามาหลอกเรา เขาจะพยายามให้เราอยู่คนเดียว ด่านสุดท้ายในการสังเกต คือ ถ้าเราเชื่อแล้วต้องโอนเงินให้เขา จังหวะที่จะโอนเงินให้ดูชื่อบัญชีนิดหนึ่ง ถ้าชื่อบัญชีไม่ตรงกับเจ้าของหน้า ขอให้ระวังไว้เลยว่าอาจไม่ใช่ตัวจริง เพราะส่วนใหญ่โจรที่หลอกให้เราโอนเงินเพื่อไปลงทุน เขาจะใช้บัญชีม้า” ภิญโญ กล่าว

มาซาโตะ กาจิโมโต ศาสตราจารย์ประจำศูนย์วารสารศาสตร์และสื่อศึกษา มหาวิทยาลัยฮ่องกงได้เพิ่มเติมข้อน่ากังวลไว้ว่า ความก้าวหน้าทางเทคโนโยลีและการพัฒนาเทคโนโลยีที่ใช้ทุนน้อยลงทำให้เส้นแบ่งระหว่างชีพเฟคและดีพเฟคเกิดความเบลอมากขึ้นเรื่อย ๆ เช่น การเปิดเผยข้อมูลจาก OpenAI ที่ว่า ตอนนี้มีเทคโนโลยีที่สามารถใช้เสียงต้นแบบแปลงเป็นภาษาต่าง ๆ ได้  

ทั้งนี้ ตามสถิติความเสียหายที่เกิดขึ้น พบว่า ปริมาณหรือจำนวนผู้เสียหาย อันดับ 1 คือ การหลอกลวงเกี่ยวกับการซื้อ-ขายสินค้าทางออนไลน์ ประเภทซื้อของแต่ไม่ได้ของ แต่หากดูจากมูลค่าความเสียหาย อันดับ 1 จะเป็นการหลอกลวงให้ลงทุน ซึ่งหากติดตามข่าวจะพบว่า ในระยะหลัง ๆ มิจฉาชีพใช้วิธีปลอมแปลงใบหน้าของผู้มีชื่อเสียง หรือการทำคลิปเสียงหรือคลิปวีดีโอที่เหมือนกับว่าคนคนนั้นเป็นผู้พูดจริง ๆ เพื่อชักชวนให้เข้าร่วมลงทุน ทำให้มีผู้หลงเชื่อที่นำไปสู่การถูกหลอกให้เสียเงินไปจำนวนมาก

เฟธ เฉิน ตัวแทนจาก APAC News Partnerships, Google News Initiative (GNI) เห็นด้วยกับสามหลักการในการตรวจสอบความเป็นดีพเฟคเบื้องต้นที่ให้พิจารณาดูลักษณะรูปภาพ, วิธีการพูด ดูเนื้อหาว่าเนื้อหาหลอกลวงไหม และดูบัญชีการเงินว่าเป็นของเจ้าตัวจริง ๆ หรือไม่ โดยสามารถใช้ประโยชน์จากทาง Google Search ในการเข้าไปสืบค้นข้อมูลหรือการส่งข้อมูลกลับให้กูเกิล เพื่อสร้างเป็นฐานความรู้ให้คนอื่น ๆ ต่อไป

ฐิตินันท์ สุทธินราพรรณ ผู้อำนวยการฝ่ายการตลาดประจำภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ บริษัท Gogolook และ Whoscall กล่าวว่า ตัวอย่างของการหลอกลวงแบบชีพเฟค เช่น มิจฉาชีพโทรศัพท์มาหลอกให้เปลี่ยนแพลตฟอร์มการติดต่อจากการโทรศัพท์พูดคุยไปเป็นแอปพลิเคชันไลน์ เพื่อให้สามารถวีดีโอคอลได้ การพูดคุยแบบวีดีโอคอลจะเห็นภาพของอีกฝ่ายเป็นตำรวจ ถึงแม้จะขยับเพียงริมฝีปาก แต่กลับทำให้มีผู้ตกเป็นเหยื่อได้จำนวนไม่น้อย 

โดยมิจฉาชีพจะเล่นกับอารมณ์คนอยู่ 3 แบบ คือ 1) ความกลัว เช่น การหลอกว่าเป็นเจ้าหน้าที่รัฐ หรือหลอกว่าเป็นคนใกล้ตัวที่กำลังเดือดร้อน อาทิ อ้างเป็นลูกที่ไปเกิดอุบัติเหตุรถชนแล้วขอให้แม่โอนเงินช่วยเหลือ 2) ความโลภ ลักษณะที่เห็นได้บ่อย ๆ คือข้อความประเภท “ยินดีด้วยคุณได้รับรางวัล” คือใช้ความโลภของเรามาหลอกเรา และ 3) ความรัก คือการหลอกให้รักแล้วชักชวนให้ลงทุน (Romance Scam) ส่วน Deepfake หรือ Cheapfake เป็นเทคโนโลยีที่ถูกนำมาใช้ประโยชน์เพื่อตอบโจทย์ 3 อารมณ์ดังกล่าวที่นำไปสู่การถูกหลอกลวง ซึ่งถือว่าน่ากลัวทั้งคู่

“มิจฉาชีพสามารถเข้าไปในกูเกิลและค้นหา How to turn the image into Video (ทำอย่างไรเปลี่ยนรูปให้กลายเป็นคนพูดได้) ได้อย่างง่ายดายจึงทำให้ชีพเฟคน่ากลัวมาก เพราะสามารถนำมาใช้ได้ทุกคน      ส่วนในของดีพเฟคต่อไปจะถูกพัฒนาขึ้นเรื่อย ๆ จนทำให้ทุกคนสามารถใช้ได้ อย่างที่เราเริ่มเห็นการเอามาใช้งานจริงที่ต่างประเทศเมื่อ 2 เดือนที่แล้ว 

นั่นคือ การสร้างเป็นวีดีโอคอลของบริษัทหนึ่งที่ฮ่องกง โดยใช้วีดีโอคอลหลอกเป็น CFO (ผู้อำนวยการฝ่ายบัญชีและการเงิน) แล้วอนุมัติเงินออกไป 25 ล้านดอลลาร์ ในกรณีนี้จะเห็นว่า พอกลายเป็นดีพเฟค มิจฉาชีพเพียงแค่ลงทุนเพิ่มขึ้นนิดหนึ่ง แต่ผลกำไรกลับทวีมหาศาล ดังนั้นจึงเห็นได้ว่า ทั้งชีพเฟคและดีพเฟคต่างก็น่ากลัวทั้งคู่ ขึ้นอยู่กับว่ามิจฉาชีพจะใช้วิธีหลอกทีละเล็กทีละน้อย หลอกคนไปเรื่อย ๆ หรือหลอกทีหนึ่งเป็นหลอกองค์กรใหญ่เลย” ฐิตินันท์ กล่าว

จีรพงษ์ ประเสริฐพลกรัง เลขาธิการสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย กล่าวว่า การทำสื่อในปัจจุบันปรับเปลี่ยนมาทางแพลตฟอร์มออนไลน์มากขึ้น หลายคนออกจากอุตสาหกรรมสื่อไปเปิดเพจหรือเว็บไซต์ของตนเอง แต่องค์ความรู้กลับไม่ได้ตามไปด้วย ซึ่งเมื่อนักข่าวไม่มีความรู้ก็อาจส่งผลกับผู้ที่ติดตามสื่อนั้นด้วย ยกตัวอย่างที่ตนไปร่วมงานสัมมนาในเวทีหนึ่ง มีกรณีศึกษาภาพไดคัทหน้าคนร้องไห้และภาพบ้านพัง พร้อมคำบรรยาย “สิ้นเนื้อประดาตัว” และภาพนี้ทำให้นักข่าวถูกตำหนิว่าทำไมไม่ให้ความช่วยเหลือ ซึ่งแสดงให้เห็นว่า บางครั้งทั้งคนทำข่าวและคนติดตามข่าวต่างก็ไม่มีความรู้ในการรับสาร

ทั้งนี้ เพื่อขจัดปัญหาการไม่มีความรู้ในเรื่องชีพเฟคจึงทำให้วงการข่าวได้พยายามเติมความรู้ต่างๆ ในวงเล็ก ๆ ที่ไม่ได้ขยายกว้างในทันทีก่อนในช่วงแรก ส่วนดีพเฟคที่อาจยังไม่เกิดขึ้นในวงกว้างมากนักก็ได้มีการพูดคุยกันภายในองค์กรสื่อ เนื่องจากเห็นนวัตกรรม อย่าง การสร้างภาพใบหน้าและเสียงที่จำลองจากบุคคลที่มีชื่อเสียง ซึ่งหากเกิดขึ้นเป็นข่าวในช่วงที่กำลังมีสถานการณ์แหลมคมหรืออ่อนไหว ไม่ว่าจะเป็น การเมือง เศรษฐกิจ หรือสุขภาพ หากเทคโนโลยีถูกนำไปใช้โดยทำภาพและเสียงเลียนแบบผู้ประกาศข่าวสักคนหนึ่งออกมา นี่คือการส่งสัญญาณว่าผู้รับสื่อต้องมีวิจารณญาณมากขึ้น

“จากที่ไปอบรมในบางหน่วยงาน เช่น สำนักงานความมั่นคงปลอดภัยไซเบอร์ ทำให้นักข่าวเผยแพร่เรื่องนี้ให้ประชาชนรู้ว่า เวลามิจฉาชีพโทรศัพท์ หรือไลน์มา อย่าเปิดกล้องนะ เพราะจะถูก Generate (สร้าง) หน้าเราไปได้ ยิ่งตอบโต้นาน หน้าไปด้วยเสียงไปด้วย หน้าเราจะถูกปลอมเป็นมิจฉาชีพ หรือพฤติกรรมการแชทในเฟซบุ๊ก เขา Inbox มาแล้วเราตอบ ๆ ไป มิจฉาชีพจะจำพฤติกรรมการตอบของเราเพื่อไปหลอกลวงญาติหรือเพื่อนของเราต่อ ผมมองว่า ในวงการสื่ออาจจะไม่รู้เรื่องดังกล่าวอย่างทั่วถึง หากองค์กรไหนจะมาเพิ่มพูนทักษะความรู้ให้กับนักข่าว เพื่อให้รู้ทันและบอกสังคมต่อได้จะเป็นสิ่งที่ดีมาก ” จีรพงษ์ กล่าว

จิรพร วิทยศักดิ์พันธุ์ ประธานคณะกรรมการบริหารแผนคณะที่ 8 สสส. กล่าวว่า หลายครั้งที่มีคำถามว่า “คนที่ตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพเชื่อในสิ่งที่มิจฉาชีพนำมาใช้หลอกลวงได้อย่างไร?” หากเป็นดีพเฟคอาจหมายถึง ความกลัว ความรักหรือความโลภ แต่หากเป็นชีพเฟค คือ เข้าได้กับทุกอย่าง ทั้งความโลภ อยากรวย หรือความอยากสวย-อยากหายป่วย หรืออะไรก็ตามที่จะช่วยทำให้ปัญหาปัจจุบันของตนเองลดลง 

ดังนั้น “ไม่ว่าจะเป็นดีพเฟคหรือชีพเฟค คนก็พร้อมกระโจนเข้าไป เพราะมันตอบโจทย์ความต้องการของมนุษย์ปุถุชน” ที่ต้องการให้มีเวทมนต์ (Magic) อะไรสักอย่างหนึ่งมาทำให้ปัญหาของตนเองคลี่คลาย เช่น ป่วยแล้วไม่มีเงินหรือไม่มีเวลาไปหาหมอ แต่ไปเจอโฆษณาว่า กินสิ่งนั้นสิ่งนี้แล้วสามารถรักษาโรคภัยไข้เจ็บที่เป็นอยู่ได้ ก็จะมีคนที่คิดว่าลองดูก็ไม่เสียหายอยู่เป็นจำนวนไม่น้อย และคนจำนวนนี้ก็จะตกเป็นเหยื่อได้อย่างง่ายดาย

ทั้งนี้ สิ่งที่โคแฟคและภาคีเครือข่ายทำนั้นเป็นสิ่งที่ดีและช่วยเหลือสังคมได้มาก แต่หากมองว่า ความรู้เท่าทันสื่อเป็นความรู้และทักษะ ก็ต้องบอกว่ายังไม่เพียงพอ เพราะความรู้ที่กระจายไปต้องไปถึงคนที่อยากรู้ด้วย และเมื่อคนคนนั้นเปิดรับความรู้ก็จะกลายเป็นทักษะติดตัว แต่ถึงกระนั้นก็ไม่ได้กลายเป็นสิ่งที่ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน อย่างครอบครัวไหนที่มีสมาชิกมีความรู้เรื่องนี้ก็อาจรอด สามารถเตือนผู้สูงอายุในบ้านได้ว่าให้รอก่อนอย่าเพิ่งตัดสินใจ ดังนั้นสิ่งที่ภาคประชาสังคมต้องช่วยกัน คือ การทำให้ความรู้และทักษะนี้กลายเป็นจิตสำนึกหรือสำนึกของพลเมือง

“อยากมองเป็น 2 ระดับ สำนึกพลเมืองในระดับแรกก็คือ สำนึกในเชิงสิทธิที่จะได้ข้อมูลที่ถูกต้อง ดังนั้นมันจะต้องเกิดกระแสที่เรียกร้องข้อมูลและข้อเท็จจริงที่ถูกต้อง แล้วก็ต้องพยายามลดข่าวลวง ข่าวปลอม  โดยต้องสร้างกระแสเรียกร้อง ไม่ใช่แค่ภาครัฐ แต่ภาคที่เกี่ยวข้อง เช่น สื่อมวลชน ภาคธุรกิจ โฆษณาหลอกลวง ไม่ใช่เพียงรับรู้แล้วไม่ทำอะไร  แต่ต้องสร้างให้มีสำนึกสาธารณะ ไม่ใช่แค่ปกป้องสิทธิของตัวฉัน แต่ปกป้องสิทธิของสังคม ของชุมชน ของท้องถิ่น ของประเทศชาติด้วย” จิรพร กล่าว

-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-