Cofact

Think-Piece by Digital Thinkers
บทความนักคิดดิจิตอล
โดย Windwalk_Jupiter

เป็นภัยสังคมยุคนี้จริงๆ สำหรับ “แก๊งคอลเซ็นเตอร์” มิจฉาชีพที่โทรศัพท์มาหลอกลวงผู้คน อ้างว่าไปพัวพันกับการกระทำผิดกฎหมายบ้าง หรือมีพัสดุตกค้างบ้าง หรืออะไรอีกหลายอย่างที่สุดท้ายปลายทางคือทั้งขู่ทั้งปลอบให้เหยื่อหลงเชื่อโอนเงิน อีกทั้งการติดตามจับกุมก็ทำได้แสนยากเย็นเพราะมิจฉาชีพส่วนใหญ่นิยมตั้งฐานปฏิบัติการในประเทศหนึ่งแล้วโทรศัพท์ไปหลอกเหยื่ออีกประเทศหนึ่ง ซึ่งก็ต้องบอกว่าปัญหานี้ไม่ได้มีเฉพาะในประเทศไทย แต่พบได้ทั่วโลกไม่เว้นแม้แต่ประเทศพัฒนาแล้ว โดยหากนำคำว่า “Phone Scams” ซึ่งแปลว่า “การหลอกลวงทางโทรศัพท์” ไปค้นหาบนอินเตอร์เน็ต จะพบข่าวสารและบทความที่พูดถึงเรื่องนี้อยู่มากมาย

เว็บไซต์สถานีโทรทัศน์ CNBC สหรัฐอเมริกา เคยเสนอข่าว Americans lost $29.8 billion to phone scams alone over the past year เมื่อวันที่ 29 มิ.ย. 2564 ระบุว่า ชาวอเมริกัน 1 ใน 3 ยอมรับว่าตนเองตกเป็นเหยื่อการหลอกลวงทางโทรศัพท์ในรอบ 1 ปีที่ผ่านมา (ประมาณปี 2563) หลายคนยังระบุด้วยว่า มิจฉาชีพอ้างว่าโทรศัพท์มาจากกรมสรรพากรบ้าง หรือจากบริษัทประกันภัยที่รับทำประกันรถยนต์บ้าง

ข้อมูลดังกล่าวมาจากรายงานของ Truecaller ผู้ให้บริการแอปพลิเคชั่นบนโทรศัพท์มือถือสมาร์ทโฟน ที่สามารถระบุผู้โทร, บล็อกการโทร, ส่งข้อความแฟลช, บันทึกการโทร, แชท & วอยซ์โดยใช้อินเตอร์เน็ต ซึ่งยังพบอีกว่า จำนวนเงินที่ถูกหลอกต่อรายนั้นเพิ่มขึ้นด้วย เฉลี่ยอยู่ที่ 502 เหรียญสหรัฐ หรือราว 16,000 บาท สูงที่สุดนับตั้งแต่เริ่มเก็บข้อมูลครั้งแรกในปี 2557 

Ofcom หรือหน่วยงานกำกับดูแลกิจการวิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน์ และโทรคมนาคมของอังกฤษ (เหมือนกับ กสทช. ของไทย) เผยแพร่รายงาน 45 million people targeted by scam calls and texts this summer เมื่อวันที่ 20 ต.ค. 2564 เป็นการสำรวจประชากรกลุ่มตัวอย่างในเมืองผู้ดี แล้วพบว่า ร้อยละ 61 ของประชากรอายุ 75 ปีขึ้นไป เคยมีประสบการณ์พบโทรศัพท์หลอกลวงจากมิจฉาชีพ ชี้ให้เห็นว่า ผุ้สูงอายุยังคงเป็นกลุ่มเสี่ยงสำคัญ 

นอกจากนี้ ร้อยละ 53 ของประชากรที่ถูกสำรวจ ให้ข้อมูลว่า ในรอบ 3 เดือนล่าสุดก่อนตอบแบบสอบถาม ได้รับโทรศัพท์ที่มีลักษณะน่าสงสัยอย่างน้อยสัปดาห์ละ 1 ครั้ง ทางโทรศัพท์บ้าน และร้อยละ 43 รายงานว่า ได้รับโทรศัพท์ที่มีลักษณะน่าสงสัยทางโทรศัพท์มือถือ และแม้กลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่จะไมได้สนใจหรือกดบล็อก แต่ก็มีร้อยละ 2 ของกลุ่มตัวอย่างที่ถูกสำรวจ หลงเชื่อและทำตามที่มิจฉาชีพบอก ซึ่งหากนำมาคำนวณทางสถิติ จะเท่ากับมีประชากรจริงเกือบ 1 ล้านคน ที่เสี่ยงตกแป็นเหยื่อเสียทั้งเงินทองและสุขภาพจิต

ที่ประเทศญี่ปุ่น เว็บไซต์ nippon.com ขององค์กรพัฒนาเอกชน Nippon Communications Foundation ซึ่งตั้งอยู่ในกรุงโตเกียว เผยแพร่รายงาน Specialized Fraud Cases in Japan Increase for First Time in Four Years วันที่ 4 มี.ค. 2565 อ้างอิงข้อมูลจาก สำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่น (NPA) ที่ว่าด้วยการฉ้อโกงรูปแบบพิเศษ (Specialized Fraud) หมายถึงพฤติกรรมของมิจฉาชีพที่สร้างความไว้วางใจกับเหยื่อโดยที่ไม่ต้องเจอหน้ากัน จนเหยื่อหลงเชื่อโอนเงินไปให้ โดยการหลอกลวงทางโทรศัพท์หรือแก๊งคอลเซ็นเตอร์ ก็จดัอยู่ในมิจฉาชีพกลุ่มนี้

ข้อมูลจาก NPA พบว่า ในปี 2564 คดีฉ้อโกงรูปแบบพิเศษเพิ่มขึ้น 911 คดี หรือร้อยละ 6.7 ซึ่งเป็นการเพิ่มขึ้นครั้งแรกในรอบ 4 ปีของแดนซามูไร อย่างไรก็ตาม จำนวนเงินที่สูญเสียให้กับมิจฉาชีพในปีดังกล่าวอยู่ที่ 2.78 หมื่นล้านเยน หรือราว 7.2 พันล้านบาท น้อยกว่ามี 2563 อยู่ 710 ล้านเยน หรือราว 185 ล้านบาท ถึงกระนั้น ตำรวจญี่ปุ่นก็ยังมองว่าสถานการณ์ค่อนข้างรุนแรง และผู้สูงอายุยังคงเป็นกลุ่มเสี่ยงตกเป็นเหยื่อ

รูปแบบในการหลอกลวงที่ชาวญี่ปุ่นมักพบตามรายงานดังกล่าว อันดับ 1 มิจฉาชีพอ้างว่าสามารถช่วยค่ารักษาพยาบาลหรือค่าเบี้ยประกันภัย (Refund Fraud) อันดับ 2 การแอบอ้างเป็นสมาชิกในครอบครัว ซึ่งพฤติกรรมแบบนี้มีคำเรียกเฉพาะเป็นภาษาญี่ปุ่นว่า “Ore Ore Sagi” แปลว่า “it’s me, it’s me scams (นี่ฉันเอง , ฉันคือมิจฉาชีพ)” ส่วนอันดับ 3 การหลอกลวงเพื่อให้ได้มาซึ่งบัตรกดเงินสดของผู้สูงอายุ แล้วส่งบัตรปลอมให้เจ้าของไป

เว็บไซต์หอสมุดแพทย์แห่งชาติอเมริกัน (National Library of Medicine) เผยแพร่บทความวิชาการ Who Is Next? A Study on Victims of Financial Fraud in Japan เมื่อวันที่ 2 ก.ค. 2564 ซึ่งเขียนโดยนักวิชาการ 4 ท่าน คือ โยชิฮิโกะ คาโดยะ (Yoshihiko Kadoya) วิทยาลัยเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยฮิโรชิมา , มอสตาฟา ไซเดอร์ ราฮิม ข่าน (Mostafa Saidur Rahim Khan) วิทยาลัยเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยฮิโรชิมา , จิน นารุโมโตะ (Jin Narumoto) ภาควิชาจิตเวชศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัยแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยแพทย์จังหวัดเกียวโต และ ซาโตชิ วาตานาเบ (Satoshi Watanabe) ศูนย์วิจัยและศึกษาวิทยาศาสตร์ครบวงจร มหาวิทยาลัยจังหวัดอากิตะ ว่าด้วยปัญหาการฉ้อโกงในญี่ปุ่น

ซึ่งในตอนหนึ่งของบทความดังกล่าว ระบุว่า แม้จะพบรูปแบบการฉ้อโกงที่หลากหลาย เช่น การหลอกให้เหยื่อเข้าร่วมลงทุนประเภทต่างๆ การตลาดทางโทรศัพท์ การฉ้อโกงการชำระเงินทางออนไลน์ ฯลฯ แต่สำหรับสังคมญี่ปุ่น ดูเหมือนการแอบอ้างเป็นสมาชิกในครอบครัว หรือ Ore Ore Sagi จะเป็นปัญหาสำคัญที่พบได้ค่อนข้างบ่อย โดยมิจฉาชีพจะโทรศัพท์ไปหาเหยื่อ อ้างว่าเป็นลูกหลาน หากเหยื่อหลงเชื่อก็จะโอนเงินไปให้ 

เว็บไซต์ The Conversation องค์กรสื่อไม่แสวงหาผลกำไรที่เน้นนำเสนอบทความทางวิชาการ เผยแพร่บทความเรื่อง Five psychological reasons why people fall for scams – and how to avoid them เมื่อวันที่ 19 ก.ย. 2561 ซึ่งเขียนโดย พอล ซีเกอร์ (Paul Seager) ผู้เชี่ยวชาญด้านจิตวิทยา มหาวิทยาลัยเซ็นทรัล แลงคาเชียร์ เมืองเพรสตัน ประเทศอังกฤษ กล่าวถึง 5 เทคนิคทางจิตวิทยาที่มิจฉาชีพนำมาใช้ประกอบกันเพื่อหลอกเหยื่อ ได้แก่

1.คุณช่วยเกาหลังให้ฉัน (You scratch my back) วิธีนี้แปลแบบไทยๆ ประมาณว่า “เขามีน้ำใจก็ควรรับไว้” โดยมิจฉาชีพจะเข้ามาชักชวนให้เหยื่อนำเงินออกมาใช้จ่ายเพื่อการลงทุน โดยใช้การโน้มน้าวให้เหยื่อเชื่อว่ามิจฉาชีพคือผู้มาช่วยเหลือเหยื่อจากปัญหาหรืออุปสรรคบางอย่าง ดังนั้นเหยื่อจึงไม่ควรปฏิเสธแต่ควรรับน้ำใจนั้นไว้ 

2.ฝูงเล็มมิงบนหน้าผา (Like lemmings off a cliff) วิธีนี้แปลแบบไทยๆ ประมาณว่า “ใครๆ เขาก็ทำกัน” มีผลการศึกษาพบว่า หากคนคนหนึ่งเชื่อว่าคนอื่นๆ ทำพฤติกรรมสักอย่างหนึ่ง ตนเองก็จะทำบ้างเพราะคิดว่าทำไปก็ไม่เห็นจะเป็นอะไร และการตัดสินใจทำแบบนั้นจะยิ่งง่ายขึ้นหากคนคนนั้นอยู่ในสถานการณ์ที่กดดันและคลุมเครือ เช่น หากมิจฉาชีพอ้างว่าร้อยละ 75 ของบุคคลประเภทเดียวกับเหยื่อเลือกสมัครลงทุนหรือวางแผนการเงินแบบนี้ เหยื่อก็มีแนวโน้มหลงเชื่อ แม้บางส่วนในจิตใจจะสงสัยอยู่บ้างก็ตาม

3.ก้าวเล็กๆ (Little steps) วิธีนี้แปลแบบไทยๆ ประมาณว่า “เกี้ยวพาราสี-ตอดเล็กตอดน้อย” คนเรานั้นพอทำอะไรไปแล้วมักจะทำสิ่งนั้นอย่างสม่ำเสมอ และบางครั้งการหยุดทำอาจบั่นทอนความภูมิใจในตนเอง มิจฉาชีพใช้จุดนี้ค่อยๆ ชวนเหยื่อพูดคุยกับเหยื่อไปเรื่อยเปื่อย จากคำถามแรกๆ ที่ดูไม่มีอะไร เมื่อเหยื่อเริ่มคุ้นชิน (และมีความสุข) กับการพูดคุยกับคนที่ไม่รู้จักกัน มิจฉาชีพก็จะเริ่มรุกหนักด้วยการถามคำถามที่เป็นข้อมูลส่วนตัวมากขึ้นเรื่อยๆ เช่น รายละเอียดเกี่ยวกับการฝากเงินที่ธนาคาร หากถึงขั้นนี้แล้วเหยื่อยอมตอบสักคำถามหนึ่งก็มักจะตอบคำถามอื่นๆ ตามไปด้วย เพราะคนเราต้องการความรู้สึกว่าตนเองมีนิสัยชอบช่วยเหลือและสุภาพ

4.กลัวพลาด (FOMO : Fear Of Missing Out) ธรรมชาติของคนเรามักกลัวพลาดบางสิ่งที่คิดว่าสำคัญไป โดยเฉพาะหากสิ่งนั้นถูกระบุข้อจำกัดหรือเงื่อนไขด้านเวลาไว้ชัดเจน ซึ่งมิจฉาชีพจะใช้จุดนี้มาหลอกลวงเหยื่อ เช่น โทรศัพท์ไปบอกว่ามีข้อเสนอทางการเงินบางอย่าง ซึ่งต้องรีบตกลงในเวลาที่กำลังสนทนากันอยู่นี้ หากวางสายแล้วก็จะมาขอใช้สิทธิ์ทีหลังไม่ได้อีก หลายคนเจอแบบนี้ก็กลัวพลาดแล้วก็ตกเป็นเหยื่อ

และ 5.สร้างความรู้สึกดี (They seemed so nice) ธรรมชาติคนเรามักรู้สึกดีหรือชอบบุคคลที่มีลักษณะนิสัย ภูมิหลัง หรืออะไรบางอย่างที่คล้ายกัน ดังนั้นมิจฉาชีพจะพยายามทำเหมือนว่ามีลักษณะร่วมกับเหยื่อให้มากที่สุด เช่น แกล้งถามวันเกิดเหยื่อซึ่งเมื่อเหยื่อตอบมิจฉาชีพก็จะบอกว่าเป็นวันเกิดของตนเองเช่นกัน จากนั้นเมื่อเหยื่อเริ่มรู้สึกไว้ใจมิจฉาชีพมากขึ้น มิจฉาชีพก็จะค่อยๆ ถามคำถามหรือร้องขอให้เหยื่อทำบางอย่างตามแผนการหลอกลวงที่วางไว้

ขณะที่ เคนเน็ธ ฟรอนด์ลิช (Kenneth Freundlich) ผู้เชี่ยวชาญด้านประสาทวิทยาคลินิก เขียนบทความ Why So Many People Fall For Scams เผยแพร่ผ่านเว็บไซต์ของ Morris Psychological Group บริษัทรับให้คำปรึกษาด้านจิตวิทยาและการพัฒนาศักยภาพบุคลากร ซึ่งตั้งอยู่ในรัฐนิวเจอร์ซีย์ สหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ 12 ต.ค. 2564 อ้างถึง โรบิร์ต ซัลดินี (Robert Cialdini) นักจิตวิทยาชาวอเมริกัน ผู้เขียนหนังสือเรื่อง Influence: The Psychology of Persuasion (หนังสือเล่มนี้มีฉบับแปลเป็นภาษาไทย ในชื่อ “กลยุทธ์โน้มน้าวและจูงใจคน”) ได้อธิบาย 6 เทคนิคด้านจิตวิทยา ที่มิจฉาชีพนำมาใช้หลอกลวงเหยื่อ ได้แก่

1.ตอบแทนซึ่งกันและกัน (Reciprocity) คนเรามีแนวโน้มจะตอบแทนคนอื่นที่มอบบางสิ่งบางอย่างให้ อาทิ เคยมีการศึกษาพบว่า การที่ร้านอาหารให้มินต์หลังลูกค้ารับประทานอาหารเสร็จ มีโอกาสที่ลูกค้าจะให้ทิปพนักงานเพิ่มขึ้นร้อยละ 20 เป็นต้น

2.ทำอะไรแล้วต้องทำอย่างสม่ำเสมอ (Consistencoy) คนเราต้องการได้รับความเชื่อถือไว้วางใจจากผู้อื่น จึงพยายามทำให้ตนเองเป็นเช่นนั้น ทำให้มีแนวโน้มที่คนเราจะปฏิบัติตามคำพูดหรือการกระทำเดิมที่ทำไปแล้วก่อนหน้า อีกทั้งเมื่อคนเราเลือกทำสิ่งใดแล้ว ก็มักจะทำต่อไปเพื่อให้น้ำหนักกับการตัดสินใจนั้น มิจฉาชีพสามารถใช้จุดนี้เริ่มจากการร้องขอสิ่งเล็กน้อยที่ดูไม่สำคัญกับเหยื่อ แล้วค่อยๆ ขยับก้าวล่วงไปยังสิ่งที่สำคัญของเหยื่อต่อไป

3.ทำตามกระแสสังคม (Social Proof) : เมื่อคนเราเกิดความรู้สึกไม่มั่นใจก็มักจะมองไปรอบๆ เพื่อหาคำแนะนำว่าควรทำเช่นไร และแม้บางคนจะเชื่อมั่นในตนเอง แต่ความคิดเห็นที่เป็นฉันทามติของสังคมก็ยังมีโอกาสโน้มน้าวใจได้อยู่มาก ยิ่งมีคนทำสิ่งใดมากขึ้นเท่าไร คนก็จะยิ่งเชื่อว่านั่นเป็นสิ่งที่ถูกต้องแล้วมากขึ้นเท่านั้น

4.สร้างความเชื่อถือ (Liking) : แม้คนเรามักยอมตกลงทำอะไรบางอย่างร่วมกับคนที่ตนเองรู้สึกดีด้วยมากกว่าคนแปลกหน้า แต่คนแปลกหน้าก็สามารถโน้มน้าวให้ทำแบบเดียวกันได้หากสามารถทำให้อีกฝ่ายเชื่อถือ ซึ่งมิจฉาชีพที่ก่อเหตุด้วยการปลอมแปลงเป็นบุคคลอื่น เช่น สร้างบัญชีปลอม ก็มักจะใช้ประวัติแอบอ้างเป็นญาติสนิทมิตรสหายของเหยื่อ เพื่อกระตุ้นเร้าให้เหยื่อมีปฏิกิริยาโต้ตอบกับบัยชีปลอมนั้น

5.วางตนเป็นผู้มีอำนาจ (Authority) คนเรามีแนวโน้มจะทำตามคำสั่งหรือคำขอของผู้มีอำนาจหรือผู้เชี่ยวชาญ เรื่องนี้มีผลการศึกษาจาก สแตนลีย์ มิลแกรม (Stanley Milgram) นักจิตวิทยาชาวอเมริกัน ที่มีชื่อเสียงจากการทดลองเรื่องการถูกกดันให้ทำตามคำสั่งของผู้มีอำนาจ ด้วยการให้ทีมงานไปอยู่ในห้องหนึ่ง แล้วผู้เข้าร่วมทดลองอยู่อีกห้องหนึ่ง ซึ่งผู้เข้าร่วมทดลองจะต้องกดปุ่มสั่งปล่อยกระแสไฟฟ้าช็อตทีมงานที่ตอบคำถามผิด แรกๆ ก็เป็นกระแสไฟฟ้าอ่อนๆ ต่อมาก็ถูกสั่งและกดดันให้เพิ่มความแรงของกระแสไฟฟ้ามากขึ้นเรื่อยๆ และห้ามเลิกกลางคัน 

อย่างไรก็ตาม จริงๆ แล้วการทดลองนี้ไม่มีการปล่อยกระแสไฟฟ้าแต่อย่างใด โดยทีมงานของมิลแกรม (ที่ผู้เข้าร่วมทดลองไม่รู้ว่าเป็นเพียงหน้าม้า แต่เข้าใจว่าเป็นผู้เข้าร่วมทดลองอีกกลุ่ม) แกล้งทำเป็นส่งเสียงร้องโหยหวนและแสดงท่าทีเจ็บปวดทรมานเมื่อผู้เข้าร่วมทดลองกดปุ่ม เพื่อเป็นส่วนหนึ่งในการพิสูจน์ว่าคนเราสามารถทำเรื่องเลวร้ายได้หากรู้สึกหวาดกลัวผู้มีอำนาจ ซึ่งผลการศึกษาชี้เมื่อถูกนำมาประยุกต์กับการหลอกลวง มิจฉาชีพกอาจใช้วิธีอ้างว่าตนเองเป็นเจ้าหน้าที่ระดับสูงที่ต้องการให้เหยื่อดำเนินการตามที่ต้องการอย่างรวดเร็ว เมื่อบวกกับความเร่งด่วน เหยื่อก็อาจหลงเชื่อและทำตามไปด้วยความหวาดกลัว

และ 6.ของมีจำกัด (Scarcity) : เมื่อสิ่งใดเริ่มขาดแคลนคนเราก็มักต้องการสิ่งนั้นมากขึ้น มีการทดลองที่น่าสนใจ เช่น มีการทำให้ผู้เข้าร่วมการทดลองเห็นว่าเหลือคุกกี้เพียงไม่กี่ชิ้น พบว่าผู้เข้าร่วมการทดลองสนใจคุกกี้นั้นมากขึ้น มิจฉาชีพสามารถใช้จุดอ่อนนี้เล่นกับจิตใจของเหยื่อในเรื่องของเงื่อนไขเวลาได้ โดยบอกเหยื่อว่าหากไม่รับข้อเสนอตอนนี้ก็จะไม่มีโอกาสอีกแล้ว หรือหากไม่ติดต่อกลับภายในเวลาที่กำหนดจะมีผลกระทบบางอย่างตามมา

คณะกรรมาธิการการค้าแห่งสหพันธรัฐ (FTC) หน่วยงานภาครัฐของ สหรัฐอเมริกา ซึ่งดูแลเรื่องการคุ้มครองผู้บริโภค เผยแพร่บทความ How To Avoid a Scam เมื่อเดือน พ.ย. 2563 กล่าวถึงข้อควรระวัง 4 ประการ 1.มิจฉาชีพมักอ้างว่ามาจากหน่วยงานที่น่าเชื่อถือ (Scammers PRETEND to be from an organization you know) เช่น สำนักงานประกันสังคม กรมสรรพากร สถานบริการทางการแพทย์ ไปจนถึงบริษัทห้างร้านต่างๆ ที่มีชื่อเสียง ทั้งนี้ มิจฉาชีพสามารถใช้เทคโนโลยีเพื่อปลอมแปลงหมายเลขโทรศัพท์ได้  เพื่อให้เหยื่อที่เห็นหมายเลขโทรศัพท์บนหน้าจอมือถือของตนเองหลงเชื่อ

2.ไม่มากับปัญหาก็มาให้รางวัล (Scammers say there’s a PROBLEM or a PRIZE)  มิจฉาชีพจะบอกเหยื่อว่าเหยื่อกำลังมีปัญหากับหน่วยงานภาครัฐ หรือมีหนี้ที่ต้องชำระ หรือคนในครอบครัวมีปัญหาเดือดร้อนต้องการใช้เงินด่วน บอกว่าบัญชีธนาคารของเหยื่อมีปัญหาต้องถูกตรวจสอบ หรือแม้แต่บอกว่าคอมพิวเตอร์ของเหยื่อติดไวรัส ในทางกลับกัน บางครั้งมิจฉาชีพก็บอกเหยื่อว่าได้รับรางวัลอะไรสักอย่างแต่ต้องจ่ายค่าธรรมเนียมเพื่อให้สามารถรับรางวัลนั้นได้

3.กดดันให้ต้องรีบทำตามโดยเร็ว (Scammers PRESSURE you to act immediately) มิจฉาชีพจะโน้มน้าวให้เหยื่อจดจ่ออยู่กับสิ่งที่มิจฉาชีพกำลังเสนอ โดยไม่เปิดโอกาสให้หันเหความสนใจไปทางอื่น เช่น หากคุยโทรศัพท์อยู่ก็บอกว่าอย่าวางสาย เหยื่อจึงแทบไม่มีเวลาได้ฉุกคิดหรือสืบค้นเรื่องราวที่มิจฉาชีพบอก พร้อมกันนั้น มิจฉาชีพจะกระหน่ำด้วยการข่มขู่สารพัดให้เหยื่อหวาดกลัว อาทิ ขู่ว่าจะจับกุมดำเนินคดี ยึดหรืออายัดใบอนุญาตประกอบอาชีพ เนรเทศออกนอกประเทศ ไปจนถึงบอกว่าหากไม่ทำตามคอมพิวเตอร์ของเหยื่ออาจได้รับความเสียหาย

และ 4.แนะนำให้จ่ายเงินผ่านช่องทางพิเศษ (Scammers tell you to PAY in a specific way) มิจฉาชีพอาจบอกให้เหยื่อโอนเงินผ่านบริษัทที่รับโอนเงิน หรือเติมเงินใน Gift Card แล้วบอกหมายเลขหลังบัตรกับมิจฉาชีพ หรือบางครั้งอาจจะส่งเช็คให้เหยื่อ โดยที่เหยื่อมารู้ในภายหลังว่าเป็นเช็คปลอม แต่ ณ เวลานั้นเหยื่อก็จะนำเช็คไปฝากเพื่อส่งเงินให้มิจฉาชีพแล้ว

บทความของ FTC ยังแนะนำวิธีลดความเสี่ยงไว้ 1.บล็อกหมายเลขโทรศัพท์และหมายเลขที่ส่งข้อความที่ไม่ต้องการ โดย FTC มีขั้นตอนให้แจ้งเพื่อทำการบล็อกได้ 2.อย่าให้ข้อมูลส่วนบุคคลหรือข้อมูลธุรกรรมทางการเงินตามคำขอที่ไม่ไดคาดหวัง ซึ่งต้องย้ำว่า หากเป็นหน่วยงานภาครัฐของจริงจะไม่ขอข้อมูล เช่น ประกันสังคม บัญชีธนาคาร หรือหมายเลขบัตรเครดิต ส่วนกรณีอ้างว่าเป็นบริษัทเอกชน ให้ตรวจสอบข้อมูลจากเว็บไซต์ที่น่าเชื่อถือ หรือค้นหาหมายเลขโทรศัพท์ของบริษัทนั้น อย่าโทรศัพท์ไปยังหมายเลขที่ผู้ต้องสงสัยให้ไว้ หรือโทรศัพท์กลับไปยังหมายเลขที่ติดต่อมาหา

3.ธุรกิจที่ถูกกฎหมายจะไม่เร่งเร้าให้ลูกค้าหรือผู้ใช้บริการดำเนินการใดๆ ในทันที พวกเขาจะให้เวลาในการตัดสินใจ ส่วนพวกที่เร่งเร้าให้รีบจ่ายเงินหรือขอข้อมูลส่วนบุคคล ให้สงสัยไว้ก่อนว่าอาจเป็นมิจฉาชีพ และ 4.อย่าทำตามวิธีชำระเงินที่อีกฝ่ายกำหนด เช่น มิจฉาชีพจะบอกให้เหยื่อใช้บริการโอนเงิน หรือการโอนผ่าน Gift Card และไม่รับฝากเช็คเพื่อส่งเงินคืนให้บุคคลที่ดูแล้วน่าสงสัย

แต่ท้ายที่สุด..คงต้องกลับมาที่คำว่า “สติ” คำสั้นๆ ที่แม้จะไม่ได้ทำกันง่ายๆ แต่ก็ต้องหมั่นฝึกไว้เพื่อป้องกันไม่ให้ตกเป็นเหยื่อ!!!

-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-

อ้างอิง

https://www.cnbc.com/2021/06/29/americans-lost-billions-of-dollars-to-phone-scams-over-the-past-year.html (Americans lost $29.8 billion to phone scams alone over the past year)

https://www.ofcom.org.uk/news-centre/2021/45-million-people-targeted-by-scams (45 million people targeted by scam calls and texts this summer)

https://www.nippon.com/en/japan-data/h01258/ (Specialized Fraud Cases in Japan Increase for First Time in Four Years)

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8283193/ (Who Is Next? A Study on Victims of Financial Fraud in Japan) 

https://theconversation.com/five-psychological-reasons-why-people-fall-for-scams-and-how-to-avoid-them-102421 (Five psychological reasons why people fall for scams – and how to avoid them)

https://morrispsych.com/why-so-many-people-fall-for-scams-by-kenneth-freundlich-ph-d/ (Why So Many People Fall For Scams)

https://thepeople.co/stanley-milgram-experiment/ (สแตนลีย์ มิลแกรม : ทำไมบางคนกล้าทำเรื่องเลวร้ายเพียงเพราะ ‘นายสั่งมา’)

https://consumer.ftc.gov/articles/how-avoid-scam (How To Avoid a Scam)

---

Think-Piece by Digital Thinkers
บทความนักคิดดิจิตอล
โดย Windwalk_Jupiter

“ความรักทำให้คนตาบอด” เป็นสำนวนหมายถึงใครก็ตามลองได้ตกอยู่ในห้วงแห่งความรักแล้ว จากคนที่ในยามปกติเคยคิดอะไรเป็นเหตุเป็นผล เคยประสบความสำเร็จในชีวิต สติปัญญาความรู้ที่สั่งสมมาบางทีก็หยุดทำงานไปดื้อๆ กลายเป็นทำอะไรราวกับคนไร้สติไปเสียอย่างนั้น ซึ่งสำนวนนี้แม้จะมีมาตั้งแต่โบราณแต่ก็ยังไม่ล้าสมัย ซ้ำร้ายในยุคปัจจุบันที่เทคโนโลยีดิจิทัลกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต ความรักยังถูกนำมาใช้เป็นเครื่องมือของมิจฉาชีพในหลอกลวงเอาทรัพย์สิน จนหลายคนตกเป็นเหยื่อเสียเงินเสียทองแทบสิ้นเนื้อประดาตัว

ในช่วงไม่กี่ปีมานี้ สังคมไทยคงจะคุ้นเคยกับคำว่า “Romance Scam” หรือที่แปลเป็นไทยว่า “หลอกรักออนไลน์” อาทิ ในวันที่ 15 ก.พ. 2563 หรือ 1 วันหลังจากเทศกาลแห่งความรักอย่างวันวาเลนไลน์ กองบังคับการปราบปรามการกระทำความผิดเกี่ยวกับอาชญากรรมทางเทคโนโลยี (ปอท.) สำนักงานตำรวจแห่งชาติ เผยแพร่บทความ “วาเลนไลน์ ปอท.เตือนภัย หลอกรักออนไลน์ (Romance Scam)” เตือนภัยประชาชน ถึงกลลวงของเหล่ามิจฉาชีพที่ล่อลวงเหยื่อโดยใช้ความรักเป็นกลอุบาย ดังนี้

1.หาเหยื่อ โดยส่วนใหญ่จะเลือกเหยื่ออายุ 35 ปีขึ้นไป ไม่มีครอบครัว มีฐานะดี 2.แปลงโฉมตัวเองโดย สร้างโปรไฟล์ปลอมให้ดูสวย-หล่อมีฐานะดี มีรูปแบบการดำเนินชีวิตที่ดี หรูหราเพื่อล่อเหยื่อเข้ามาติดกับดัก พร้อมเก็บข้อมูลและวางแผน โดยมักอ้างว่ามีอาชีพ หมอ ทหาร วิศวกร สถาปนิก นักธุรกิจ เป็นต้น โดยมีรูปแบบการดำเนินชีวิตหรูหรา และจะอ้างว่าเพิ่งเลิกกับภรรยา หรือ ภรรยาเสียชีวิต ตอนนี้รู้สึกเหงา อยากมีชีวิตคู่อีกครั้ง โดยทำทีว่าสนใจเหยื่อ รักเหยื่อ อยากสร้างความสัมพันธ์กับเหยื่อ

3.ปากหวานให้ตายใจ หว่านล้อมในรูปแบบต่างๆ ให้เหยื่อรู้สึกว่าตนเองเป็นคนสำคัญ โดยแชทด้วยเวลาไม่นานจะรีบพัฒนาความสัมพันธ์โดยเรียกเหยื่อว่า Darling ,Sweet heart ,My Love  เป็นต้น 4.ร้อยเล่ห์เพทุบาย เมื่อเหยื่อตายใจหลงรัก ก็จะสร้างสถานการณ์ให้น่าสงสาร และเห็นใจ เพื่อขอเงิน ซึ่งที่ใช้บ่อยคือ 4.1 หลอกว่าจะมาแต่งงานกับเหยื่อที่เมืองไทย โดยจะส่งทรัพย์สิน เช่น เงินสด ทองคำ เครื่องเพชร มาให้เหยื่อที่เมืองไทย มีการถ่ายรูปส่งมาให้ดู โดยรูปที่เอามาใช้ส่วนใหญ่จะนำมาจาก Google จากนั้นจะมีหน้าม้าเป็นคนไทย โทรศัพท์มาอ้างกับเหยื่อว่าเป็นเจ้าหน้าที่กรมศุลกากร หลอกเหยื่อว่ามีทรัพย์สินส่งมาจากต่างประเทศจริง ขอให้เหยื่อโอนเงินค่าภาษีมาให้

4.2 หลอกว่าตัวเองป่วย แต่ประกันสังคม หรือประกันชีวิต ยังเบิกจ่ายไม่ได้ ขอให้เหยื่อโอนเงินมาให้ก่อนแล้วจะใช้คืน 4.3 หลอกว่าได้รับสัมปทานจากรัฐบาล แต่ต้องวางเงินค่าธรรมเนียม ขอให้เหยื่อช่วยโอนเงินมาให้แล้วจะใช้คืน 4.4 หลอกว่าได้รับมรดกเป็นเงินมหาศาล แต่ต้องชำระภาษีมรดก โดยขอให้เหยื่อโอนเงินมาให้แล้วจะใช้คืน และ 4.5 ผู้กระทำผิดส่วนใหญ่เป็นชาวผิวสีร่วมกับคนไทย ในการกระทำความผิด

ขณะที่บทความ “รักแท้บนไซเบอร์มีจริงไหม เผลอๆ อาจเจอ Romance scam แทน” ที่เผยแพร่บนเว็บไซต์ researchcafe.org ของสำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) เมื่อวันที่ 17 พ.ค. 2563 อ้างอิงเรื่องเล่าของ ผศ.ดร.ทศพล ทรรศนกุลพันธ์ หัวหน้าศูนย์ศึกษากฎหมายกับเทคโนโลยี คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (ปัจจุบันมีตำแหน่งทางวิชาการเป็น รศ.) ที่ทำงานวิจัยแล้วพบว่า แม้ผู้เสียหายจาก Romance Scam ซึ่ง ผศ.ดร.ทศพล ใช้คำแปลว่า “พิศวาสอาชญากรรม” จะมีจำนวนน้อย แต่มูลค่าความเสียหายกลับสูงมาก

“เราเคยเห็นว่า เยอะที่สุดถึงขั้นว่ามีคนเดียวเสียเงิน 33 ล้านบาท มีการโอนเงินให้กับอาชญากร 26 ครั้ง บางคนยังรู้สึกว่าตัวเองไม่โดนหลอก แจ้งความแล้วตำรวจบอกว่าคุณโดนหลอกแล้วก็ยังบอกว่าไม่โดนหลอก เพราะเป็นความลึกซึ้ง ความซับซ้อนของอาชญากรรม ที่ถ้าไม่แก้ คนๆ นั้นอาจจะหมดชีวิตทั้งชีวิต ลามไปถึงครอบครัวเขาด้วย” ผศ.ดร.ทศพล ระบุ 

ผศ.ดร.ทศพล ยังกล่าวอีกว่า จุดจบของการหลอกลวงจะเกิดขึ้นเมื่อเหยื่อรู้สึก “หมดเงินและหมดรัก” บางคนเอาบ้าน ทิ่ดินไปจำนอง กู้หนี้ยืมสินเพื่อเอาเงินไปโอนให้นักหลอกลวงรัก พอหมดเงินแล้วจริงๆ นักหลอกลวงรักก็จะค่อยถอยออกไป ขณะที่ถ้าหมดรัก ความรักซาลง เหยื่อก็เริ่มจะคิดได้ เขาจะเริ่มคิดว่าเขาควรแจ้งความไหม เริ่มปรึกษาคนรอบข้างกับสิ่งที่เกิดขึ้น

“พอเราไปทำงานชุดนี้พบว่าเป็นปัญหาสังคมเลย คือทำให้ครอบครัวแตกแยก เพื่อนฝูงทิ้งหมด คือสุดท้ายเหยื่อจะโดดเดี่ยวมากเลย เพราะไปปรึกษาปัญหาแบบนี้ พอปรึกษาใครสักคนจะเริ่มด้วยโอ้ย อธิบายแล้วว่าโดนหลอกแต่ก็ไม่เชื่อ คล้ายๆ เพื่อนเราที่มีแฟนไม่ดี เราพยายามอธิบายแต่เขาไม่รับฟัง สุดท้ายเขาก็โดดเดี่ยว ยิ่งโดดเดี่ยวคนเดียวยิ่งเปราะบางมากขึ้น แล้วความโหดร้ายน่ากลัวขององค์กรอาชญากรรมแบบนี้ ถ้าคนเก่าหลอกเสร็จแล้ว คนใหม่ก็จะมาเพราะเขามีลิสต์อยู่ อีกคนมาดูดเงินใหม่หรือหลอกอะไรใหม่อีก” ผศ.ดร.ทศพล กล่าว

ทั้งนี้ ปัญหา Romance Scam ไม่ได้มีแต่ในประเทศไทย อาทิ คณะกรรมาธิการการค้าของรัฐบาลกลางแห่งสหรัฐอเมริกา (FTC) เผยแพร่รายงาน “Reports of romance scams hit record highs in 2021” เมื่อวันที่ 10 ก.พ. 2565 ระบุว่า ในปี 2564 ที่ผ่านมา มีมูลค่าความเสียหายจาก Romance Scam อยู่ที่ 547 ล้านเหรียญสหรัฐ หรือเกือบ 2 หมื่นล้านบาท สูงกว่ารายงานเมื่อปี 2560 ถึง 6 เท่า อีกทั้งเพิ่มขึ้นถึงร้อยละ 80 หากเทียบกับรายงานปี 2563 โดยจำนวนเงินที่เหยื่อสูญเสีย เฉลี่ยอยู่ที่ 2,400 เหรียญสหรัฐ หรือราว 8 หมื่นบาทต่อคน

เช่นเดียวกับรายงานข่าว “Online dating scams are on the rise, FBI and FTC warn. Here are some red flags.” จาก USA Today หนังสือพิมพ์ยักษ์ใหญ่เจ้าหนึ่งในสหรัฐฯ เมื่อวันที่ 16 ก.พ. 2565 อ้างอิงข้อมูลจาก สำนักงานสอบสวนกลางสหรัฐฯ (FBI) ที่ระบุมูลค่าความเสียหายจาก Romance Scam ในปี 2564 ไว้สูงถึง 1,000 ล้านเหรียญสหรัฐ หรือกว่า 3 หมื่นล้านบาท ขณะที่ เอ็มมา เฟลชเชอร์ (Emma Fletcher) นักวิเคราะห์จาก FTC ให้ความเห็นกับ USA Today ว่า น่าจะยังมีอีกหลายกรณีที่ไม่ถูกรายงาน เพราะการถูกหลอกเรื่องรักๆ ใคร่ๆ เหยื่ออาจรู้สึกอับอาย

ที่ประเทศอังกฤษ UK Finance ซึ่งเป็นสมาคมของผู้ประกอบกิจการสถาบันการเงินในอังกฤษ เผยแพร่รายงาน “Romance scams on the up during lockdown” ระบุว่า ในปี 2563 ที่โลกเผชิญสถานการณ์โรคระบาดโควิด-19 พบมูลค่าความเสียหายจากมิจฉาชีพประเภท Romance Scam (ในบทความใช้คำว่า Romance Fraud หรือการฉ้อโกงโดยใช้กลอุบายจากเรื่องรักๆ ใคร่ๆ) อยู่ที่ 68 ล้านปอนด์ หรือเกือบ 3 พันล้านบาท โดยเหยื่อถูกหลอกในหลายรูปแบบ เช่น การโอนเงิน การซื้อบัตรกำนัล การซื้อสิ่งของมีค่าประเภทโทรศัพท์มือถือหรือคอมพิวเตอร์โน้ตบุ๊ก ไปจนถึงการปล่อยให้มิจฉาชีพเข้าถึงบัญชีธนาคารหรือบัตรต่างๆ 

รายงานดังกล่าวตั้งข้อสังเกตว่า “มาตรการเว้นระยะห่างทางสังคม (Social Distancing) ในสถานการณ์โควิด-19 ทำให้ผู้คนหันมาใช้บริการหาคู่ออนไลน์มากขึ้น” โดยอ้างอิงข้อมูลจาก Online Dating Association (ODA) ซึ่งเป็นเครือข่ายของผู้ประกอบธุรกิจแพลตฟอร์มหาคู่ออนไลน์ ระบุว่า ในช่วงล็อกดาวน์รอบแรก มีชาวอังกฤษ 2.3 ล้านคนใช้บริการหาคู่ออนไลน์ โดยร้อยละ 64 ของกลุ่มตัวอย่างที่ทำการสำรวจ มองว่า แพลตฟอร์มหาคู่ออนไลน์เป็นตัวช่วยสำหรับผู้ที่ใช้ชีวิตอยู่ตามลำพัง ซึ่งอินเตอร์เน็ตแม้ด้านหนึ่งจะเพิ่มโอกาสในการพบปะและสานสัมพันธ์กับผู้คนใหม่ๆ แต่ก็กลายเป็นช่องทางที่เอื้อต่อมิจฉาชีพในการก่ออาชญากรรมหลอกเอาเงินจากเหยื่อด้วย

ในเวลาต่อมา UK Finance ออกบทความอีกฉบับหนึ่ง “Nearly 40 per cent of people looking for love online were asked for money” ระบุว่า ร้อยละ 38 ของผู้ที่หาคู่ทางออนไลน์ พบเจอกับการถูกขอเงิน และร้อยละ 57 ยอมรับว่า เคยให้หรือให้ยืมเงินแก่ผู้ที่พบกันทางออนไลน์ ซึ่งเสี่ยงต่อการตกเป็นเหยื่อ Romance Scam ทั้งนี้ ในช่วงครึ่งแรกของปี 2564 มีมูลค่าความเสียหายเกิดขึ้นถึง 15 ล้านปอนด์ หรือราว 660 ล้านบาท โดยเหตุผล 3 อันดับแรกของการขอเงินทางออนไลน์ อันดับ 1 มีเรื่องฉุกเฉินต้องรีบใช้เงิน ร้อยละ 37 รองลงมา เป็นค่าเดินทางเพื่อไปพบผู้ที่ให้เงิน ร้อยละ 36 และอันดับ 3 จะนำเงินไปลงทุน ร้อยละ 29

ในทวีปเอเชีย ญี่ปุ่น เป็นอีกประเทศที่เผชิญปัญหา Romance Scam รุนแรงในช่วงสถานการณ์โควิด-19 ดังรายงานข่าว “Japan sees ‘romance scams’ surge amid pandemic” เมื่อวันที่ 19 ส.ค. 2564 โดย The Japan Times หนังสือพิมพ์เก่าแก่ฉบับหนึ่งในญี่ปุ่น ระบุว่า การออกนอกบ้านได้น้อยลงเนื่องจากสถานการณ์โรคระบาด ทำให้ผู้คนหันไปพึ่งพาบริการแพลตฟอร์มหาคู่ออนไลน์ 

รายงานข่าวอ้างอิงข้อมูลจาก ศูนย์กิจการผู้บริโภคแห่งชาติญี่ปุ่น (National Consumer Affairs Center of Japan หรือ NCAC) ที่พบว่า ในปีงบประมาณ 2563 สถิติผู้ตกเป็นเหยื่อ Romance Scam อยู่ที่ 84 ราย เพิ่มขึ้นจากปีงบประมาณ 2562 ซึ่งมีเพียง 5 ราย  และที่น่าห่วงคือ เพียง 4 เดือนแรกของปีงบประมาณ 2564 ก็มีรายงานผู้ตกเป็นเหยื่อ Romance Scam ระดับเดียวกับทั้งปีงบประมาณ 2563 แล้ว

สื่อญี่ปุ่นฉบับนี้ ยังยกกรณีหนึ่งมาเป็นอุทาหรณ์ เหตุเกิดเมื่อเดือนมิถุนายน 2564 หญิงวัย 30 ปีเศษ อาศัยอยู่ในภูมิภาคโทโอคุ (Tohoku) หรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือของญี่ปุ่น เปิดเผยว่า ตนได้ใช้บริการแอปพลิเคชั่นหาตู่ออนไลน์ แล้วพบผู้ที่อ้างว่าเป็นชาวแคนาดาซึ่งอาศัยอยู่ในกรุงโตเกียว และยอมรับว่าถูกดึงดูดจาก “รูปโปรไฟล์ (Profile Picture)” ทำให้เริ่มพูดคุยจนเกิดความไว้เนื้อเชื่อใจ โดยเมื่อเริ่มสนิทกัน (ทางออนไลน์) ชายคนดังกล่าวได้ชักชวนให้หญิงสาวลงทุนผ่านการซื้อสกุลเงินดิจิทัลโดยแลกเปลี่ยนกับเงินตราต่างประเทศ 

ซึ่งในตอนแรก มันทำกำไรได้ 6,600 เยน หรือประมาณ 1,700 บาท ตนก็ยิ่งเชื่อชายคนนี้มากขึ้นไปอีก ทำให้ตนไปหาระดมเงินมาจากทุกทิศทางที่หาได้ (เช่น จากครอบครัว) อีกประมาณ 6 ล้านเยน หรือประมาณ 1.5 ล้านบาท ไปยังบัญชีที่ชายคนนี้บอก ด้วยเพราะ “หลง” กับคำว่า “ผมต้องการสร้างความสำเร็จนี้ด้วยกันกับคุณ” กระทั่งต่อมาเมื่อผู้รับแลกเปลี่ยนเงินตรา อ้างว่าต้องขอเงินเพิ่ม และตนก็จ่ายไปอีก 5.5 ล้านเยน หรือประมาณ 1.4 ล้านบาท ครั้งนี้จึงเริ่มเอะใจ ต่อมาจึงได้รู้ว่า รูปโปรไฟล์นั้นเป็นรูปคนดังจากต่างประเทศ และไม่มีการแลกเปลี่ยนเงินเกิดขึ้นจริง

คำถามต่อไป “ใครมีโอกาสตกเป็นเหยื่อ Romance Scam มากที่สุด” ประเด็นนี้ยังไม่มีผู้ใดให้ข้อสรุปได้แน่ชัดเพราะมีข้อค้นพบแตกต่างกันไป อาทิ บทความ “Do You Love Me? Psychological Characteristics of Romance Scam Victims” ผลงานของ โมนิกา ที. วิตตี (Monica T. Whitty) ผู้เชี่ยวชาญด้านการวิเคราะห์ตัวแปรมนุษย์กับความปลอดภัยไซเบอร์ ซึ่งเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัยหลายแห่งทั้งในออสเตรเลียและอังกฤษ เผยแพร่ผ่านเว็บไซต์ ศูนย์ข้อมูลสารสนเทศแห่งชาติว่าด้วยเทคโนโลยีชีวภาพ (NCBI) หอสมุดแพทย์แห่งชาติ (NLM) สถาบันสุขภาพแห่งชาติ (NIH) สหรัฐอเมริกา เมื่อปี 2561 วิเคราะห์แต่ละตัวแปรที่เคยมีผู้ทำงานวิจัยไว้ดังนี้

1.อายุ ข้อค้นพบมีทั้งผู้สูงวัยมีโอกาสตกเป็นเหยื่อมากที่สุด , วัยกลางคนมีโอกาสตกเป็นเหยื่อมากที่สุด และทั้งผู้สูงอายุและวัยกลางคนมีโอกาสตกเป็นเหยื่อมากพอๆ กัน

2.เพศ แม้ไม่ค่อยมีข้อมูลว่าด้วยแนวโน้มเพศใดจะถูกหลอกได้ง่าย แต่ผู้เขียนก็อ้างผลการศึกษาในประเทศออสเตรเลีย พบผู้หญิงตกเป็นเหยื่อมากกว่าผู้ชาย

3.ระดับการศึกษา เช่นเดียวกับปัจจัยด้านเพศ แม้ไม่มีใครทราบถึงแนวโน้มว่าผู้มีการศึกษามากหรือน้อยจะถูกหลอกได้ง่าย แต่ก็เคยมีงานวิจัยพบอยู่บ้างว่าผู้มีการศึกษาน้อยมักตกเป็นเหยื่อการหลอกลวงเกี่ยวกับผู้บริโภค (Consumer Fraud) และมีการตั้งสมมติฐาน (Hypothesize) ว่า ผู้มีการศึกษาน้อยมีแนวโน้มถูกหลอกจากมิจฉาชีพ Romance Scam ได้ง่าย

4.ความรู้ด้านความปลอดภัยไซเบอร์ เป็นตัวแปรที่ชัดเจนว่า ผู้ที่มีความรู้ด้านความปลอดภัยไซเบอร์ มีโอกาสตกเป็นเหยื่อน้อยกว่าผู้ที่ไม่มีความรู้ เนื่องจาก Romance Scam เป็นการหลอกลวงผ่านอินเตอร์แน็ต

5.นิสัย “หุนหันพลันแล่น” พบว่า ผู้ที่มีนิสัยหุนหันพลันแล่น (Impulsivity) โอกาสตกเป็นเหยื่อก็มากขึ้นด้วย เนื่องจากมิจฉาชีพมักใช้กลอุบายเรื่องการขอความช่วยเหลืออย่างเร่งด่วน (ประเภท “ร้อนเงิน” มีเรื่องต้องใช้จ่ายขอให้ช่วย) เพื่อกดดันเหยื่อให้รีบโอนเงินโดยเร็ว

6.เชื่อในโชคชะตา..หรือเชื่อในการกระทำของตน การศึกษาแบ่งคนเป็น 2 ประเภท คือ internal locus of control หมายถึง คนที่เชื่อว่าเหตุการณ์ต่างๆ เกิดขึ้นเพราะพฤติกรรมของตนเอง กับ external locus of control หมายถึง คนที่เชื่อว่าเหตุการณ์ต่างๆ เกิดขึ้นเพราะปัจจัยภายนอก เช่น โชคชะตา โอกาส อย่างไรก็ตาม ตัวแปรนี้บทความใช้เพียงคำว่า สมมติฐาน เท่านั้น โดยระบุว่า ผู้ที่เชื่ออย่างมากว่าเหตุการณ์ต่างๆ เกิดขึ้นเพราะปัจจัยภายนอก มีโอกาสตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพ Romance Scam มากขึ้น 7.นิสัย “เชื่อคนง่าย” มีการตั้งสมมติฐานว่า ผู้ที่ไว้วางใจผู้อื่นได้ง่ายมีโอกาสตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพได้ง่าย นอกจากนี้ยังมีการศึกษาที่พบว่า บุคคลที่ตกเป็นเหยื่อ Romance Scam อธิบายตนเองว่าเป็นคนไร้เดียงสาและน่าไว้วางใจ (naïve and trusting) ซึ่งดูจะสอดคล้องกับ 

8.นิสัย “เป็นคนซื่อๆ” มีข้อค้นพบว่า ทั้งผู้ที่ตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพไปแล้ว และผู้ที่เกือบตกเป็นเหยื่อ แสดงออกถึงความไว้วางใจอย่างสูง รวมถึงมีสมมติฐานด้วยว่า คนที่มีนิสัยซื่อๆ (Trustworthy) มีโอกาสถูกหลอกได้มาก 9.นิสัย “ใจดีมีเมตตา” ตัวแปรนี้ไม่มีข้อสรุปชัดเจนว่าการเป็นคนใจดี (Kind) มีผลมาก-น้อยเพียงใดต่อการถูกหลอกลวง แต่จากเรื่องราวมากมายเกี่ยวกับ Romance Scam ที่เหยื่อพลาดเพราะต้องการช่วยเหลือผู้อื่น จึงกลายเป็นสมตติฐานได้โดยปริยายว่าคนประเภทนี้เสี่ยงต่อการตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพ 

10.ความโลภ การที่ Romance Scam หลายกรณี มิจฉาชีพใช้กลอุบายเรื่องความมั่งคั่งจากการลงทุน และความสมบูรณ์แบบของความสัมพันธ์ (ชีวิตรัก) ซึ่งเป็นเรื่องผลประโยชน์ส่วนตัว ทำให้ผู้เชี่ยวชาญบางส่วนมองว่า ความโลภ (Greed) เป็นอีกพฤติกรรมที่เป็นความเสี่ยง คนโลภมากโอกาสตกเป็นเหยื่อก็สูงมาก และ 11.นิสัย “เสพติด” อาจจะดูแปลกสักหน่อย แต่มีคำอธิบายโดยเปรียบเทียบกับนักพนัน (Gambler) ว่า คนเล่นการพนันกับคนที่ตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพมักเสพติด (Addiction) อารมณ์บางอย่าง นั่นคือความรู้สึกว่าตนเองใกล้จะชนะแล้ว (near win)

ขณะที่ The Conversation เว็บไซต์เครือข่ายแบ่งปันงานวิจัยและบทความทางวิชาการระดับโลก เผยแพร่บทความ “Organized crime has infiltrated online dating with sophisticated ‘pig-butchering’ scams” เมื่อวันที่ 1 มี.ค. 2565 เขียนโดย คาร์โล แฮนดี ชาร์ลส์ (Carlo Handy Charles) นักศึกษาปริญญาเอกด้านสังคมวิทยา/ภูมิศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม็คมาสเตอร์ (McMaster University) ประเทศแคนาดา ซึ่งทำงานเป็นนักวิจัยอยูที่ Institute Convergence Migrations กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส ระบุว่า มิจฉาชีพ Romance Scam เล็งเหยื่อที่เป็นคนโสดทั้งชายและหญิง รวมถึงผู้มีความหลากหลายทางเพศ ตลอดจนผู้ที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป แม้กระทั่งผู้อพยพที่เพิ่งลงหลักปักฐานใหม่

หรือที่ประเทศไทยเอง เว็บไซต์ researchcafe.org ของ สกสว. เผยแพร่บทความ “รักออนไลน์ ความเสี่ยงจากความเหงา” เมื่อวันที่ 27 ก.พ. 2563 หยิบยกงานวิจัย “โครงการวิจัยข้อจำกัดของกระบวนการยุติธรรมเพื่อป้องกันและปราบปรามพิศวาสอาชญากรรม (Romance Scam) และแนวทางสร้างความตระหนักรู้ให้ประชาชน” ของ ผศ.ดร.ทศพล ทรรศนกุลพันธ์ จากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มาเผยแพร่ โดยระบุว่า แนวโน้มของผู้ที่ตกเป็นเหยื่อมักมีลักษณะดังนี้ เพศหญิง อายุ 45-65 ปี (ค่าเฉลี่ยอายุ 50 ปี) สถานภาพหย่าร้าง/หม้าย, เหงา ขี้สงสาร และต้องการมีเพื่อนต่างชาติ 

เป็นผู้ที่ขาดความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการนำข้อมูลส่วนบุคคล หรือวิถีชีวิต (Lifestyle) เข้าสู่โลกดิจิทัล เช่น การแสดงข้อมูลชื่อ อายุ การทำงาน สถานะทางสังคมสถานภาพคู่ครอง งานอดิเรก ความชื่นชอบส่วนตัว การแสดงความคิดเห็น ภาพถ่าย สเตตัส และการแชร์ข้อมูล เป็นต้น อย่างไรก็ตาม เพียงแค่การเปิดเผยข้อมูลส่วนบุคคลเป็นประจำ ประกอบกับเป็นคนขี้เหงา/ขี้สงสาร และหลงเชื่อที่จะตอบกลับข้อความจากแชตคนแปลกหน้าถือว่ามีความเสี่ยงในการตกเป็นเป้าหมาย (เหยื่อ) ของนักต้มตุ๋น (Romance scam) ได้ถึง 70%

ซึ่งเมื่อเหยื่อเห็นเป้าหมาย ก็จะเริ่มปฏิบัติการโดยอาศัยหลักการพื้นฐานทางจิตวิทยาร่วมกับการเก็บรวบรวมข้อมูล การวิเคราะห์ข้อมูล การวางแผน และการดำเนินขั้นตอนตามที่วางแผนไว้ หรือเรียกรวมๆ ว่า “วิศวกรรมสังคม (Social Engineering)” โดยกระบวนการล่อลวงนี้สามารถแบ่งได้เป็นขั้นตอนหลัก 6 ขั้นตอน คือ 1.การปลอมโปรไฟล์ 2.เลือกช่องทางในการล่อลวงเป้าหมาย 3.เลือกเป้าหมาย (เหยื่อ) 4.สร้างบทบาทเพื่อเข้าถึงเป้าหมาย 5.การสร้างสถานการณ์ และ 6.บรรลุภารกิจทางการเงิน

แต่อีกด้านหนึ่ง คนอายุน้อยก็มีโอกาสตกเป็นเหยื่อได้เช่นกัน ดังที่ Lloyds Banking Group สถาบันการเงินยักษ์ใหญ่ในอังกฤษ เผยแพร่บทความ “Romance scams on the rise as victims get younger” เมื่อวันที่ 8 ก.พ. 2565 ระบุว่า ในปี 2564 สถิติการตกเป็นเหยื่อ Romance Scam เพิ่มขึ้นร้อยละ 16 ค่าเฉลี่ยของเงินที่สูญเสียคือ 8,655 ปอนด์ หรือเกือบ 4 แสนบาทต่อคน เพิ่มขึ้นจากปี 2563 ซึ่งอยู่ที่ 8,610 ปอนด์ หรือราว 3.9 แสนบาทต่อคน เพียงเล็กน้อย

โดยในปี 2564 แม้คนอายุ 55-64 ปี จะเป็นช่วงวัยที่เมื่อตกเป็นเหยื่อแล้วจะเสียเงินให้มิจฉาชีพเป็นจำนวนมากที่สุด เฉลี่ยอยู่ที่ 15,957 ปอนด์ หรือราว 7.3 แสนบาทต่อคน แต่ก็พบว่า ผู้มีอายุ 45-54 ปี เป็นวัยที่ตกเป็นเหยื่อมากที่สุด โดยความสูญเสียอยู่ที่ 7,336 ปอนด์ หรือเกือบ 3.4 แสนบาทต่อคน แต่ที่น่าสนใจคือพบคนอายุน้อยตกเป็นเหยื่อเช่นกัน อาทิ วัยรุ่นหนุ่ม-สาว อายุ 18-24 ปี ความสูญเสียอยู่ที่ 2,128 ปอนด์ หรือราว 9.7 หมื่นบาทต่อคน และวัยเพิ่งเริ่มทำงาน อายุ 25-34 ปี ความสูญเสียอยู่ที่ 3,193 ปอนด์ หรือเกือบ 1.5 แสนบาทต่อคน

เช่นเดียวกับเว็บไซต์ Marketwatch สำนักข่าวออนไลน์ในสหรัฐฯ ที่เน้นเผยแพร่ประเด็นข่าวสารด้านเศรษฐกิจและการลงทุน เสนอข่าว ‘There was always some kind of an emergency or some urgent need for money’: More young Americans fall victim to old-fashioned romance scams เมื่อวันที่ 14 ก.พ. 2565 (แก้ไขเพิ่มเติม ณ วันที่ 20 ก.พ. 2565) อ้างอิงข้อมูลจาก FTC ที่ระบุว่า แม้ผู้มีอายุ 70 ปีขึ้นไป ยังคงเป็นเหยื่อ Romance Scam มากที่สุด แต่ในปี 2564 กลับพบว่า คนหนุ่ม-สาว อายุ 18-29 ปี ตกเป็นเหยื่อเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ แต่สาเหตุนั้นยังไม่ชัดเจน นักวิจัยตั้งสมมติฐานหลายข้อ ทั้งการระบาดของไวรัสโควิด-19 ที่ทำให้คนขี้เหงาอยู่แล้วแถมต้องมาอยู่คนเดียวในบ้านอีกตกเป็นเหยื่อได้ง่ายขึ้น รวมถึงการลงทุนสกุลเงินดิจิทัล (Cryptocurrency) ถูกนำมาใช้เป็นเครื่องมือชิ้นใหม่ของมิจฉาชีพ

อนึ่ง แม้รายงานข่าวหรือบทความทางวิชาการหลายชิ้นจะชี้ว่าคนบางประเทศหรือบางเชื้อชาติ มีแนวโน้มเป็นมิจฉาชีพ Romance Scam อีกทั้งเหยื่อจำนวนมากพบว่าพลาดพลั้งเพราะต้องการหาคู่เป็นชาวต่างชาติ แต่มิจฉาชีพประเภทนี้สามารถพบได้ทุกชาติ มาก-น้อยต่างกันไป รวมถึงคนในชาติเดียวกันหลอกกันเอง เช่น กรณีของประเทศไทย วันที่  27 ต.ค. 2564 นสพ.ผู้จัดการ เสนอข่าว “ตร.สันกำแพงรวบป้าสุดแสบใช้ภาพสาวสวยปลอมเฟซบุ๊กอ้างตัวเป็น ตชด.หญิง หลอกหนุ่มใหญ่หลงรักเปย์เงินกว่า 2 แสน” ว่าด้วยหนุ่มใหญ่วัย 60 ปี เข้าแจ้งความที่ สภ.สันกำแพง จ.เชียงใหม่ ว่า ตนรู้จักหญิงสาวคนหนึ่งผ่านเฟซบุ๊ก (Facebook) และติดต่อกันทางแอปพลิเคชั่นไลน์ (Line) พูดคุนกันอยู่ประมาณ 2 ปีโดยไม่เคยพบหน้ากัน 

โดยหญิงสาวอ้างเป็นตำรวจตระเวนชายแดนอยู่ที่ จ.กาญจนบุรี และหาเรื่องขอเงินตนตลอด อ้างเหตุต่างๆ นานา โดยรวมยอดเงินที่โอนไปให้นั้นอยู่ที่ประมาณ 2 แสนบาท กระทั่งต่อมาได้รู้ว่ารูปโปรไฟล์หญิงสาวเป็นของปลอมจึงเข้าแจ้งความ ท้ายที่สุดตำรวจไปจับกุมได้ที่บ้านพักในกรุงเทพฯ คนร้ายซึ่งเป็นหญิงอายุ 58 ปี จริงๆ แล้วทำงานเป็น รปภ. ของบริษัทแห่งหนึ่ง ไม่ได้เป็นตำรวจตามที่กล่าวอ้าง 

FBI สหรัฐฯ แนะนำวิธีการป้องกันตนเองจากภัย Romance Scam ไว้ดังนี้ 1.ระมัดระวังการแสดงตัวตนบนโลกออนไลน์  การโพสต์สิ่งต่างๆ และตั้งสถานะเป็นสาธารณะที่ทุกคนมองเห็นได้ มิจฉาชีพสามารถใช้รายละเอียดเหล่านี้บนสื่อสังคมออนไลน์รวมถึงเว็บไซต์หาคู่เพื่อทำความเข้าใจเป้าหมายได้ 2.ตรวจสอบโปรไฟล์คู่สนทนา ภาพและรายละเอียดของคนที่ติดต่อมา ควรค้นหาทางอินเตอร์เน็ตก่อนว่ามีการใช้ที่อื่นอีกหรือไม่ 

3.อย่าใจร้อน ค่อยๆ พูดคุยและยิงคำถามไปเรื่อยๆ อีกทั้งควรเพิ่มความระมัดระวังหากพบว่าคู่สนทนาแสดงโปรไฟล์ที่ดูโดดเด่นสมบูรณ์แบบเกินไป หรือพยายามให้ออกจากการสื่อสารผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์เพื่อสื่อสารกันโดยตรง รวมถึงความพยายามบอกให้แยกตัวจากเพื่อนครอบครัว 4.อย่าส่งข้อมูลที่ละเอียออ่อน เช่น ภาพหรือข้อมูลธุรกรรมทางการเงินที่ล่อแหลม เพราะมีโอกาสถูกนำไปใช้ขู่กรรโชกทรัพย์ในภายหลัง

5.ผ่านไปนานก็ไม่ยอมมาเจอกันให้ถือว่าผิดสังเกต บุคคลที่ชอบสัญญาว่าจะมาพบหน้ากัน แต่เมื่อเวลาผ่านไปก็มีข้ออ้างต่างๆ นานาว่าไม่สามารถมาเจอกันได้ หากผ่านไปสัก 2-3 เดือน การตั้งข้อสงสัยนั้นก็เป็นเรื่องสมเหตุสมผล และ 6.อย่าโอนถ้าไม่รู้จักตัวเป็นๆ หมายถึงไม่ควรโอนเงินให้บุคคลใดที่เคยติดต่อกันเฉพาะทางแพลตฟอร์มออนไลน์หรือทางโทรศัพท์โดยเด็ดขาด

เช่นเดียวกับบทความ “Romance Scam ไม่รักไม่ว่า แต่อย่ามาหลอกกัน” โดย สำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ (EDTA) เผยแพร่เมื่อวันที่ 15 พ.ย. 2562 แนะวิธีป้องกันภัย Romance Scam ไว้ดังนี้ 1.หากพูดคุยกับคนแปลกหน้าออนไลน์ ควรตรวจสอบข้อมูลของบุคคลดังกล่าวเสียก่อนว่ามีตัวตนอยู่จริงหรือไม่ และเป็นบุคคลตามที่บอกไว้จริงหรือไม่ อาจตรวจสอบจากรูปโพรไฟล์ โดยการดาวน์โหลดแล้วสืบค้นดูว่ามีภาพปรากฏอยู่ที่ใดบ้างหรือไม่ เป็นใคร การสืบค้นรูปภาพสามารถใช้บริการของกูเกิล https://images.google.com ข้อสังเกตคือหากเป็นมิจฉาชีพมักใช้บัญชีโปรไฟล์ปลอมที่สร้างขึ้นมาใหม่ๆ มีเพื่อนน้อยมากหรือไม่มีเลยสักคน มีภาพกิจกรรม การติดต่อ หรือโพสต์ต่างๆ น้อยมากๆ และมักติดต่อหว่านล้อมด้วยคำพูดหวานๆ ทั้งมีข้อเสนอที่ดีเกินกว่าจะเป็นความจริง

2.ไม่เชื่อคนหรือเรื่องราวต่างๆ ง่ายๆ และอย่าโอนเงินให้ใครโดยเด็ดขาด โดยเฉพาะคนที่รู้จักทางออนไลน์ อย่าคิดว่าจะได้เงินคืน ตระหนักอยู่เสมอว่าไม่มีของฟรีในโลก และ 3.ระมัดระวังเรื่องข้อมูลส่วนบุคคล อย่าให้ข้อมูลส่วนตัวกับบุคคลอื่น ไม่ใส่ข้อมูลส่วนตัวลงบนสื่อออนไลน์ ไม่ตั้ง Status เป็นสาธารณะ และป้องกันการถูกขโมยตัวตนและข้อมูลสำคัญในบัญชีต่างๆ โดยการใช้พาสเวิร์ดที่มีความมั่นคงปลอดภัย คาดเดาได้ยาก

และเมื่อรู้ตัวว่าถูกหลอกแล้ว “เตรียมเอกสารและหลักฐานให้พร้อม” ให้ผู้เสียหายเตรียมเอกสารส่วนตัว และสำเนาบัตรประจำตัวประชาชนไปด้วย “กรณีที่เสียหายต่อชื่อเสียง” ให้เตรียมหลักฐานที่พบว่ามีการกระทำความผิด เช่น หน้าจอ หน้าเว็บไซต์ หน้าโปรแกรมไลน์ โปรแกรมเฟซบุ๊ก หรือหน้าเพจที่พบการกระทำความผิด พรินต์ออกจากระบบคอมพิวเตอร์แล้วนำไปด้วย “กรณีที่เสียหายต่อทรัพย์” ให้เตรียมหลักฐานที่พบการกระทำความผิด การหลอกลวง พรินต์ออกจากระบบคอมพิวเตอร์ หลักฐานการโอนเงินต่างๆ นำไปด้วย แล้วนำไปแจ้งความ ณ สถานีตำรวจในท้องที่เกิดเหตุ หรือเข้าร้องทุกข์ที่ ปอท. 

ไม่ใช่เรื่องแปลกที่จะตกหลุมรักใครสักคนหนึ่ง และความรักก็ไม่ใช่สิ่งเลวร้าย แต่ “ความรักที่มีสติ” จะช่วยให้แยกแยะได้ว่าใครรักจริงและใครที่เป็นผู้เข้ามาหาผลประโยชน์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “บนพื้นที่ออนไลน์ที่การปลอมแปลงตัวตนทำได้ง่าย” ยิ่งต้องระมัดระวังหากไม่อยากตกเป็นเหยื่อมิจฉาชีพ!!!

-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-

อ้างอิง

https://tcsd.go.th/วาเลนไลน์ปอทเตือนภัย/ (วาเลนไลน์ ปอท.เตือนภัย หลอกรักออนไลน์ (Romance Scam) : ปอท.)

https://researchcafe.org/love-in-cyber-platform-is-real-or-not/ (รักแท้บนไซเบอร์มีจริงไหม เผลอๆ อาจเจอ Romance scam แทน : ทศพล ทรรศนกุลพันธ์ , สกสว.)

https://www.ftc.gov/news-events/data-visualizations/data-spotlight/2022/02/reports-romance-scams-hit-record-highs-2021 (Reports of romance scams hit record highs in 2021 : FTC)

https://www.usatoday.com/story/news/nation/2022/02/16/romance-scams-rise-cost-americans-millions-fbi-ftc/6797616001/ (Online dating scams are on the rise, FBI and FTC warn. Here are some red flags. : USA Today)

https://www.ukfinance.org.uk/press/press-releases/romance-scams-during-lockdown (Romance scams on the up during lockdown : UK Finance)

https://www.ukfinance.org.uk/press/press-releases/nearly-40-cent-people-looking-love-online-were-asked-money (Nearly 40 per cent of people looking for love online were asked for money : UK Finance)

https://www.japantimes.co.jp/news/2021/08/19/national/crime-legal/romance-scam-rise-covid-19/ (Japan sees ‘romance scams’ surge amid pandemic : The Japan Times)

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5806049/ (Do You Love Me? Psychological Characteristics of Romance Scam Victims : NLM-NIH)

https://theconversation.com/organized-crime-has-infiltrated-online-dating-with-sophisticated-pig-butchering-scams-177445 (Organized crime has infiltrated online dating with sophisticated ‘pig-butchering’ scams : The Conversation)

https://researchcafe.org/romance-scam-2/ (รักออนไลน์ ความเสี่ยงจากความเหงา : สกสว.)

https://www.marketwatch.com/story/romance-scams-soar-80-in-2021-with-500-million-stolen-big-rise-in-people-aged-18-29-sending-money-to-people-they-met-online-11644799161 (‘There was always some kind of an emergency or some urgent need for money’: More young Americans fall victim to old-fashioned romance scams : Marketwatch)

https://mgronline.com/local/detail/9640000106564 (ตร.สันกำแพงรวบป้าสุดแสบใช้ภาพสาวสวยปลอมเฟซบุ๊กอ้างตัวเป็น ตชด.หญิง หลอกหนุ่มใหญ่หลงรักเปย์เงินกว่า 2 แสน : นสพ.ผู้จัดการ)

https://www.fbi.gov/scams-and-safety/common-scams-and-crimes/romance-scams (Romance Scams : FBI)

https://www.etda.or.th/th/Knowledge-Sharing/Romance-Scam-in-IFBL-aspx.aspx (Romance Scam ไม่รักไม่ว่า แต่อย่ามาหลอกกัน : EDTA)

---

Think-Piece by Digital Thinkers
บทความนักคิดดิจิตอล
โดย Windwalk_Jupiter

ในโลกสมัยใหม่ที่ “ประชาธิปไตย” เป็นระบอบการปกครองกระแสหลัก ซึ่งเรียกร้องให้ประชาชน “กระตือรือร้น” เข้าไป “มีส่วนร่วมทางการเมือง” อย่างต่อเนื่อง นอกเหนือจากการเลือกตั้งผู้แทนราษฎรเข้าไปทำหน้าที่นิติบัญญัติและบริหารแล้ว ยังต้องคอยสังเกตการณ์รวมถึงท้วงติงเพื่อควบคุมการใช้อำนาจของผู้แทนไม่ให้นอกลู่นอกทาง แต่การที่ประชาชนจะสามารถเลือกคนเข้าไปบริหารประเทศก็ดี การตรวจสอบอำนาจของผู้แทนที่เลือกเข้าไปเป็นสมาชิกรัฐสภาหรือจัดตั้งรัฐบาลก็ดี “การได้รับข้อมูลข่าวสารที่ถูกต้อง” เป็นเรื่องสำคัญ

MediaSmarts องค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) ซึ่งก่อตั้งขึ้นเมื่อปี 2537 ณ กรุงออตตาวา ประเทศแคนาดา มีภารกิจให้ความรู้และสร้างความตระหนักเรื่องการคิดแบบมีวิจารณญาณในการรับข้อมูลข่าวสารต่างๆ เผยแพร่บทความ Political Disinformation อธิบายว่า “ข้อมูลบิดเบือนทางการเมือง” สร้างความปั่นป่วนต่อกระบวนการเลือกตั้งที่ถูกคาดหวังว่าควรจะบริสุทธิ์ยุติธรรมได้อย่างไร ดังนี้

1.เข้าถึงกลุ่มเป้าหมายที่เปราะบางต่อสาร (Reaching an audience that’s vulnerable to the message) มนุษย์นั้นมีสิ่งที่เรียกว่า “ความเชื่อ (Belief)” และความเชื่อนั้นส่งผลต่อ “ความคิด (Thinking)” ดังนั้นโฆษณาที่เข้ากับ “จริต” ของกลุ่มเป้าหมายจะส่งผลอย่างมีประสิทธิภาพมาก ซึ่งการค้นหาว่ากลุ่มเป้าหมายมีจริตหรือความคิด-ความเชื่ออย่างไรก็ไม่ใช่เรื่องยากในปัจจุบัน ในยุคที่ผู้คนใช้สื่อสังคมออนไลน์ (Social Media) และค้นหาข้อมูลผ่านเว็บไซต์ประเภทเสิร์ชเอ็นจิน (Search Engine เช่น Google , Yahoo ฯลฯ) กันเป็นปกติในชีวิตประจำวัน

พรรคการเมืองหรือนายหน้านักโฆษณา (Ad Broker) สามารถนำข้อมูลเป้าหมาย (เช่น ประวัติความเหลื่อนไหวบนสื่อสังคมออนไลน์) มาใช้ออกแบบโฆษณาเพื่อส่งสารไปยังกลุ่มเป้าหมายได้ตรงกับความเชื่อที่กลุ่มเป้าหมายมี ยิ่งได้ข้อมูลมากเท่าใดโฆษณาที่ออกแบบมาก็ยิ่งส่งผลสะเทือนต่อสู้รับสารมากจึ้นเท่านั้น ที่น่าสะพรึงกลัวยิ่งกว่านั้นคือการอาศัยกลไก “อัลกอริทึม (Algorithm)” ของสื่อสังคมออนไลน์ แม้การโฆษณาในช่วงแรกๆ ผู้ต้องการเผยแพร่โฆษณาต้องเสียค่าใช้จ่าย แต่หากมันเข้ายึดกุมจิตใจของผู้รับสารได้ ผู้รับสารก็จะค้นหาข้อมูลที่มีเนื้อหาทำนองเดียวกัน ซึ่งนั่นหมายถึงกระตุ้นให้อัลกอริทึมเรียนรู้ที่จะป้อนเนื้อหาทำนองเดียวกันมาให้เรื่อยๆ บนหน้าฟีดข่าว โดยที่ผู้รับสารไม่ต้องค้นหาเองอีกต่อไป รวมถึงยังช่วยแชร์ไปยังเพื่อนคนอื่นๆ ของผู้รับสารด้วย

“แม้แต่เรื่องราวที่ดูประหลาดหลุดโลกที่สุดก็ยังได้ประโยชน์จากกระบวนการนี้ เพราะผู้ที่เชื่อในทฤษฎีสมคบคิดเรื่องหนึ่งมักจะเชื่้่อทฤษฎีสมคบคิดเรื่องอื่นๆ ด้วย การค้นหาผู้มีสิทธิ์เลือกตั้งที่พร้อมจะรับทฤษฎีดังกล่าวอย่างน้อยสักเรื่องหนึ่งนั้นมีความสำคัญต่อการเผยแพร่ทฤษฎีสมคบคิดใหม่ๆ ต่อไป (Even the most outlandish stories benefit from this process: because those who believe in one conspiracy theory are likely to believe in others, finding voters who already subscribe to at least one such theory is crucial to spreading a new one.)”

2.กระตุ้นหรือกดผู้มีสิทธิ์เลือกตั้ง (Energizing or suppressing voters) ในอดีตโฆษณาที่มีเนื้อหาของสารแบบ “สุดโต่ง (Extreme)” ถูกมองว่าไม่ใช่ทางเลือกที่ดีเพราะอาจทำให้ผู้มีสิทธิ์เลือกตั้งเริ่มรู้สึกต้องการความเป็นกลางมากขึ้น แต่ปัจจุบันที่การโฆษณาสามารถส่งสารได้ตรงกลุ่มเป้าหมายมากขึ้น เนื้อหาประเภทสุดโต่งก็สามารถถูกส่งไปถึงผู้รับสารฝ่ายสนับสนุนขั้วการเมืองของตนที่เป็นบุคคลประเภท “หัวรุนแรง (Hardcore)” หรืออีกด้านหนึ่ง อาจส่งไปยังผู้รับสารที่เป็นผู้สนับสนุนคู่แข่งทางการเมือง โดยคาดหวังว่าส่วนหนึ่งเมื่อได้รับสารแล้วอาจตัดสินใจไม่ออกไปลงคะแนนเสียง เป็นการตัดกำลังได้อีกทางหนึ่ง 

และด้วยความที่อยู่ในยุคของสื่อสังคมออนไลน์ ผู้ที่รับรู้ว่ามีการโฆษณาทำนองนี้จะมีเพียงผู้ให้บริการสื่อสังคมออนไลน์ ผู้จ่ายเงินซื้อโฆษณา และผู้รับสารที่ใช้งานสื่อสังคมออนไลน์เท่านั้น จึงเป็นเรื่องยากที่คู่แข่งทางการเมือง หรือแม้แต่หน่วยงานของรัฐที่กำกับดูแลการเลือกตั้ง จะติดตาตรวจสอบมและมีมาตรการใดๆ ออกมารับมือ ที่น่ากลัวยิ่งไปกว่านั้น เนื้อหาที่รุนแรงสุดโต่ง ยังไปกระตุ้นให้กลุ่มคนที่คิดเห็นเหมือนกันแข่งกันสุดโต่งมากขึ้นไปอีก

“ผลกระทบทวีความรุนแรงขึ้นเมื่อสมาชิกแชร์ถ้อยคำที่รุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆ เพื่อที่จะได้รับการยอมรับและถูกแชร์ต่อไปจากเพื่อนๆ ของพวกเขา และมีภาพสะท้อนในแง่บวกของตนเองในกระบวนการ ตัวอย่างที่โดดเด่นอย่างหนึ่งคือกลุ่มทีแชร์ภาพอาหารบนสื่อสังคมออนไลน์ ซึ่งเป็นการผสมผสานระหว่างกลไกของอัลกอริทึมกับจริตของมนุษย์ที่ต้องการได้รับความสนใจและการยอมรับ นำไปสู่การแข่งกันโพสต์ภาพของแฮมเบอร์เกอร์ที่ใหญ่เกินกว่าจะกินได้ หรือพิซซ่าที่มีทาโก้อยู่ เมื่อมีคนต้องการขยายขอบเขตออกไปนอกเครือข่ายสื่อสังคมออนไลน์ของเขาหรือเธอ วิธีที่มีประสิทธิภาพที่สุดวิธีหนึ่งในการบรรลุการดึงดูดใจของมวลชนกลับกลายเป็นการหันไปใช้ความสุดโต่ง

(There is an escalating effect as members avidly share increasingly extreme messages in order to earn endorsements and shares from their friends and reflect positively on themselves in the process. A particularly striking example of this is found among those who share images of food online, where a mix of social network algorithms and human desires for attention and prestige have led people to post pictures of hamburgers too big to eat or pizzas with tacos on them: “When someone wanted to broaden out beyond his or her immediate social networks, one of the most effective ways to achieve mass appeal turned out to be by turning to the extreme.)”

3.ปั่นกระแสให้อยู่ในตำแหน่งมองเห็นได้ง่ายที่สุด (Setting the agenda during breaking news) ข้อมูลที่เป็นเท็จหรือคลาดเคลื่อน หากถูกแผยแพร่ออกไปอย่างกว้างขวางแล้วคนก็จะมักจะเชื้อในเรื่องนั้นมากกว่าเรื่องใหม่ที่ถูกเผยแพร่ตามมาทีหลัง แม้จะมีการพิสูจน์จนหักล้างได้ในเวลาต่อมาก็ตาม บรรดานักสร้างเนื้อหาบิดเบือนจึงพยายามให้เนื้อหาของตนถูกมองเห็นจากผู้คนได้มากที่สุดซึ่งในยุคอินเตอร์เน็ตและสื่อสังคมออนไลน์ก็สามารถทำได้หลายวิธี 

เช่น การอาศัยกลไกอัลกอริทึม การใช้ “บอท (Bot)” หรือโปรแกรมคอมพิวเตอร์ที่ถูกเขียนขึ้นเพื่อควบคุมบัญชีสื่อสังคมออนไลน์ให้ช่วยโพสต์ข้อความปั่นกระแสเรื่องราวที่ต้องการ พร้อมติดแฮชแท็ก (#) จนติดอันดับต้นๆ ของเรื่องราวที่เป็นกระแสมาแรงในขณะนั้น หรือการตั้งกระทู้เรื่องเดียวกันจำนวนมากบนเว็บบอร์ดอย่าง Reddit (เว็บไซต์กระดานสนทนาที่มีแบ่งห้องสนทนาเป็นหมวดตามความสนใจต่างๆ ที่จะมีคนมาตั้งและตอบกระทู้ ซึ่งเป็นที่นิยมในสหรัฐอเมริกา สำหรับประเทศไทยเว็บไซต์ทำนองเดียวกับ Reddit คือ Pantip.com) 

“ดังที่ ศ.ดร.เบรนแดน นีฮาน แห่งวิทยาลัยดาร์ทเมาธ์ เคยกล่าวไว้ว่า ข้อมูลผิดๆ แพร่กระจายอย่างกว้างขวางก่อนที่จะสามารถถูกดาวน์เกรดในอัลกอริทึมได้ ตามผลการค้นหาอันดับต้นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเริ่มต้นด้วยคำค้นหาที่เกี่ยวข้องกับมุมมองทางการเมืองที่รุนแรง มันสามารถพาผู้คนผ่านโพรงกระต่ายไปสู่จักรวาลแห่งทฤษฎีสมคบคิด ดังที่เห็นได้ชัดว่า สิ่งที่เกิดขึ้นกับลีแลนน์ รูป ผู้ก่อเหตุฆาตกรรม 9 ศพ ที่โบสถ์แห่งนึ่งในเซาท์แคโรไลนา หลังจากค้นหาคำว่าอาชญากรผิวดำบนผิวขาว

(As Dartmouth Professor Dr. Brendan Nyhan puts it, misinformation spreads widely before it can be downgraded in the algorithms. Following the top search results, especially when starting with search terms that are associated with extreme political views, can lead a searcher down a rabbit hole into a universe of conspiracy theories, as apparently happened to Dylann Roof, who murdered nine people at a church in South Carolina after searching for the terms black on white crime.)”

4.แหล่งข่าวที่ถูกต้องถูกทำให้ระบาด (Infecting legitimate news) แม้แต่แหล่งข่าวที่ถูกต้องก็อาจถูกนำด้วยอคติได้ทั้งโดยมุมมองของตนเองหรือผู้รับสาร เพื่อให้เรื่องราวดูน่าเชื่อถือแม้ไม่มีการยืนยัน อาทิ ในปี 2559 เว็บไซต์ยูทูปมีผู้เผยแพร่คลิปวีดีโอที่เนื้อหาระบุว่า ฮิลลารี คลินตัน (Hillary Clinton) มีอาการป่วยที่ไม่เปิดเผย ซึ่งขณะนั้น ฮิลลารี กำลังเป็นตัวแทนพรรคเดโมแครต ลงเลือกตั้ง ปธน. แข่งกับ โดนัลด์ ทรัมป์ (Donald Trump) จากพรรครีพับลิกัน จากคลิปดังกล่าว นำมาซึ่งแฮชแท็ก #hillaryhealth ที่จู่ๆ ก็ได้รับความนิยมในทวิตเตอร์ กระตุ้นให้สื่อมวลชนกระแสหลักต้องไปหาประเด็นเรื่องนี้มาขยายความนำเสนอ แม้จะไม่มีข้อมูลใหม่ก็ตาม

“แม้ข้อมูลบิดเบือนที่ถูกแพร่กระจายจะไม่ใช่ข้อมูลเท็จทั้งหมดแต่ก็อาจส่งผลร้ายได้ ดังนี้ กิลัด โลทัน เขียนเรื่องเกี่ยวกับการศึกษาสื่อสังคมออนไลน์ ในความขัดแย้งระหว่างอิสราเอลกับฉนวนกาซา ทั้ง 2 ฝ่ายเป็นเท็จในตัวเอง ในทางกลับกัน เรื่องราวที่สร้างขึ้นอย่างพิถีพิถันแต่ละด้านโดยละเว้นรายละเอียดและบริบทที่สำคัญ เมื่้อสิ่งนี้เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่องในแต่ละวัน มันจะส่งผลกระทบต่อการรับรู้ของผู้คนถึงสิ่งที่เป็นความจริงอย่างเป็นระบบและลึกซึ้ง

(There can be harmful effects even when the disinformation being spread is not entirely false: as Gilad Lotan writes of his study of social networks during the Israel-Gaza conflict, “neither side… was false per se. Rather, each carefully crafted story on either side omitted important detail and context. When this happens constantly, on a daily basis, it systematically and deeply affects people’s perception of what is real.”)”

Carnegie Endowment for International Peace (CEIP) องค์กรคลังสมองเก่าแก่อายุกว่าร้อยปีในสหรัฐอมเริกา ซึ่งทำงานด้านส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศ เผยแพร่บทความ “One Strategy Democracies Should Use to Counter Disinformation” เขียนโดย อลิเซีย วานเลส (Alicia Wanless) ผู้อำรวยการของ Partnership for Countering Influence Operations โครงการหนึ่งใน CEIP ซึ่งมีความเชี่ยวชาญเรื่องการวิเคราะห์ข้อมูลทั้งสิ่งที่ผู้คนเป็นอยู่และสิ่งที่ผู้คนควรจะเป็น รวมถึงการศึกษากระบวนการโฆษณาชวนเชื่อผ่านเทคโนโลยีดิจิทัล เมื่อวันที่ 28 มี.ค. 2565 ระบุแนวทางที่การเมืองในระบอบประชาธิปไตยควรใช้เพื่อจัดการกับปัญหาข้อมูลบิดเบือน

1.กำหนดให้ผู้ให้บริการโครงสร้างพื้นฐานสำคัญ (ซึ่งรวมไปถึงแพลตฟอร์มสื่อสังคมออนไลน์ด้วย) ต้องเปิดเผยรายงานการดำเนินการเพื่อสร้างความโปร่งใส ทั้งวิธีการดำเนินงานของบริษัท การพัฒนานโยบายและการบังคับใช้กฎเกณฑ์ โดยรัฐบาลประชาธิปไตยของประเทศต่างๆ ควรร่วมมือกันเพื่อให้แนวทางนี้ถูกใช้อย่างสอดคล้องกันมากขึ้น ขณะเดียวกัน ผู้ประกอบการก็ไม่จำเป็นต้องรอให้รัฐบาลออกมาตรการมาควบคุม แต่สามารถดำเนินการได้เองที่ไปไกลกว่าการเลือกรายงาน แต่ควรรายงานอย่างครอบคลุม และมีกระบวนการตรวจสอบที่เป็นอิสระ

2.รัฐและเอกชนต้องสนับสนุนการส่งเสริมทักษะ “รู้เท่าทันสื่อ (Media Literacy)” ให้ประชาชนเข้าใจการใช้ชีวิตในยุคข้อมูลข่าวสาร 3.เพิ่มการเข้าถึงแหล่งข้อมูลที่เชื่อถือได้ โดยให้ทุนสนับสนุนผู้สื่อข่าวอิสระที่นักตรวจสอบข้อเท็จจริง 4.ภาคประชาสังคมต้องลุกขึ้นมาเรียกร้องให้รัฐและเอกชนในการควบคุมกำกับการดำเนินการของแพลตฟอร์ม ระบุค่านิยมที่ต้องการขับเคลื่อนการแทรกแซงในสภาพแวดล้อมของข้อมูล รวมถึงให้ความรู้กับสังคมเกี่ยวกับกลไกประมวลผล และเผยแพร่สู่วงกว้าง เพื่อสร้างความมั่นใจในแหล่งที่มา เป็นต้น

บทความนี้ยังกล่าวถึงความพยายามขององค์การสหประชาชาติ (UN) ในการยกระดับปัญหาการเผยแพร่ข้อมูลบิดเบือน ซึ่งอาจนำไปสู่ปัญหาการใช้ความรุนแรงได้ โดยในปี 2564 แอนโตนิโอ กูเตเรส (Antonio Guterres)เลขาธิการสหประชาชาติ เรียกร้องให้ UN ใช้แนวทาง “หลักจรรยาบรรณสากลว่าด้วยการส่งเสริมความซื่อสัตย์สุจริตในข้อมูลสาธารณะ (a global code of conduct that promotes integrity in public information)” กำหนดบรรทัดฐานเชิงพฤติกรรม 

ซึ่งแม้ว่าจะเป็นไปได้ยากที่รัฐบาลจะไม่เข้าไปมีส่วนเกี่ยวข้องกับบิดเบือนข้อมูล แต่ก็สามารถจำกัดวงให้แคบลงได้ เช่น รัฐบาลสามารถประกาศจุดยืนที่จะไม่บิดเบือนข้อมูลว่าด้วยสินค้าและบริการสาธารณะ อาทิ สุขภาพ การศึกษา หรือให้คำมั่นว่าจะไม่เข้าไปยุ่งเกี่ยวเรื่องข้อมูลเท็จกับองค์กรระหว่างประเทศ เช่น UN สภากาชาด หรือองค์กรพัฒนาเอกชนต่างๆ โดยมีตัวอย่าง เช่น ในปี 2557 รัฐบาลสหรัฐอเมริกา ประกาศจะไม่ใช้โครงการฉีดวัคซีนเพื่อรวบรวมข่าวกรอง เป็นต้น 

ในทางกลับกัน ภาครัฐสามารถกระตุ้นให้ภาคเอกชนสนับสนุนชุมชนนักวิจัย (ภาควิชาการ) และภาคประชาสังคม ทั้งด้านการเงินและการแบ่งปันข้อมูล เพื่อพัฒนากฎการแบ่งปันข้อมูลเพื่อควบคุมกระบวนการ เพราะด้วยความเข้าใจอย่างลึกซึ้งถึงวิธีการทำงานของสภาพแวดล้อมของข้อมูลเท่านั้น จึงจะสามารถพัฒนาแนวทางที่มีความหมายมากขึ้นในการต่อต้านการบิดเบือนข้อมูลเพื่อสนับสนุนหลักการของเสรีภาพจากมลพิษทางข้อมูล

ขณะที่ในปี 2558 องค์การเพื่อการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) แนะนำว่า แม้การให้นิยามของคำว่า “ถ้อยคำสร้างความเกลียดชัง (Hate Speech)” เป็นไปได้ยาก แต่ก็ยังสนับสนุนให้ภาครัฐพยายามหาคำนิยาม โดยการหารือร่วมกับทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ต่อมาในปี 2562 UN ได้เรียกร้องให้สนับสนุนพลเมืองดิจิทัลรุ่นใหม่ มีอำนาจรับรู้ ปฏิเสธ และยืนหยัดต่อต้านถ้อยคำสร้างความเกลียดชัง 

ส่วนผู้ประกอบการสื่อสังคมออนไลน์ควรปรับปรุงผลิตภัณฑ์ของตนให้มีความปลอดภัยมากขึ้น เพื่อให้ผู้ใช้งานสามารถปรับปรุงประสบการณ์บนโลกออนไลน์ได้ ดังตัวอย่างของ ทวิตเตอร์ ทดลองใช้โหมดปลอดภัยซึ่งสามารถับยั้งพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสมโดยอัตโนมัติ เพื่อควบคุมให้ผู้ใช้งานลบผู้ติดตามตนออกได้ และแจ้งเตือนเวลาผู้ใช้งานจะโพสต์ข้อความที่มีเนื้อหาสุ่มเสี่ยงละเมิดบุคคลอื่น ขณะเดียวกัน ภาครัฐและผู้ประกอบการควรทำงานกับภาคประชาสังคมและสื่อมวลชน เพื่อร่วมกันหาแนวทางปรับปรุงกฎระเบียบและการแก้ปัญหาทางเทคโนโลยีให้ดีขึ้น เนื่องจากคนเหล่านี้หลายครั้งคือเป้าหมายของการถูกละเมิด

หรือหากย้อนไปในปี 2524 UN มีปฎิญญาฉบับหนึ่งที่สาระสำคัญคือเรียกร้องให้ประเทศต่างๆ ลดการใช้โฆษณาชวนเชื่อ (Propaganda) เพื่อหาข้ออ้างทำสงครามรุกรานประเทศอื่น ซึ่งอาจนำหลักการมาประยุกต์ใช้ในการต่อต้านการบิดเบือนข้อมูลได้ เนื่องจากการสร้างอิทธิพล (Influence) ที่ไม่ได้รับการยอมรับมักพบความพยายามปกปิดหรือบิดเบือนแหล่งที่มาของข้อมูล การพิจารณาในประเด็นนี้จะนำมาซึ่งความชัดเจนเกี่ยวกับระดับอิทธิพลที่ยอมรับได้และไม่เป็นที่ยอมรับ

ประชาธิปไตยควรมีส่วนร่วมและสนับสนุนภาคประชาสังคม ทั้งที่เป็นภาควิชาการและองค์กรพัฒนาเอกชน (NGO) เพื่อช่วยกำหนดพฤติกรรมเชิงบรรทัดฐานเหล่านี้ กระบวนการของผู้มีส่วนได้-เสียทุกฝ่ายควรนำมาซึ่งการอภิปรายอย่างเปิดเผยเกี่ยวกับบทบาทของอิทธิพลในสังคม ซึ่งผู้มีบทบาทสามารถมีส่วนร่วมในการอภิปรายสาธารณะได้อย่างถูกต้อง รวมถึงส่วนที่ชี้ให้เห็นถึงจุดที่พลเมืองในระบอบประชาธิปไตยถูกกัดเซาะจนไม่สามารถตัดสินใจอย่างเป็นอิสระอยู่บนข้อมูล ซึ่งเป็นรากฐานความชอบธรรมของประชาธิปไตย

รัฐประชาธิปไตยต้องดำเนินการในขณะนี้เพื่อช่วยชี้นำองค์การสหประชาชาติเกี่ยวกับแนวปฏิบัติที่ดีที่สุดสำหรับการต่อต้านการบิดเบือนข้อมูล ร้องขอข้อเสนอเพิ่มเติมจากภาคประชาสังคมในวงกว้างมากขึ้นในการทำเช่นนั้น และท้ายที่สุดก็แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนถึงหลักการชี้นำว่าควรควบคุมสภาพแวดล้อมของข้อมูล (Information Environment) อย่างไร!!!

-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-

อ้างอิง

https://mediasmarts.ca/digital-media-literacy/digital-issues/authenticating-information/impact-misinformation-democratic-process/political-disinformation (Political Disinformation) : MediaSmarts)

https://carnegieendowment.org/2022/03/28/one-strategy-democracies-should-use-to-counter-disinformation-pub-86734 (One Strategy Democracies Should Use to Counter Disinformation : CEIP)

---

Think-Piece by Digital Thinkers
บทความนักคิดดิจิตอล
โดย Windwalk_Jupiter

 

“3 สิงหาคม 2565” หลังจากที่ก่อนหน้านี้มีการเลื่อนส่งฟ้องมาหลายรอบ ในที่สุดอัยการจังหวัดนนทบุรี ก็นำตัว 6 ผู้ต้องหาที่พัวพันกับการเสียชีวิตของ “แตงโม-นิดา” ภัทรธิดา พัชรวีระพงษ์ นักแสดงชื่อดัง ส่งฟ้องต่อศาลจังหวัดนนทบุรี และศาลได้ให้ประกันตัวทั้งหมดในวันเดียวกัน ซึ่งหากนับจากวันที่ แตงโม-นิดา เสียชีวิต คือวันที่ 24 ก.พ. 2565 ก็ถือว่าเป็นระยะเวลาเกือบ 6 เดือน 

และด้วยความที่ผู้เสียชีวิตเป็นดาราดัง เป็นบุคคลที่มีชื่อเสียงในสังคม ทำให้นับตั้งแต่เริ่มปรากฏข่าว แตงโม-นิดา พลัดตกจากเรือสปีดโบ๊ทที่แล่นอยู่ในแม่น้ำเจ้าพระยา ทำให้เรื่องราวดังกล่าวได้รับความสนใจเป็นวงกว้าง ซึ่งเมื่อประกอบกับปัจจุบันที่เป็นยุคสื่อสังคมออนไลน์ (Social Media) ที่ทุกคนสามารถแสดงความคิดเห็นได้เต็มที่ จึงมีหลายฝ่ายตั้งข้อสังเกตการทำหน้าที่ของผู้เกี่ยวข้อง ตลอดจนเงื่อนงำต่างๆ โดยมีความพยายามสร้างกระแสทำให้เชื่อว่าคดีนี้ไม่น่าจะเป็นอุบัติเหตุตามที่ผู้ต้องหายืนยันและตำรวจก็ทำสำนวนเตรียมส่งอัยการ แต่เป็นการจงใจจัดฉากฆาตกรรม เนื่องจากผู้ตายปฏิเสธที่จะทำบางอย่างที่บางคนในเรือต้องการ

หนึ่งในเรื่องที่ร่ำลือกันในพื้นที่ออนไลน์ ชาวเน็ตเชื่อกันไปแล้วว่ามี “ผู้ใหญ่-แขกวีไอพี (VIP)” รอพบกับนักแสดงสาวอยู่ ณ โรงแรมแห่งหนึ่ง โดยที่คนบนเรือเป็นคนไปตกลงกับผู้ใหญ่คนดังกล่าวว่าจะพาไปพบ แต่เจ้าเพิ่งมารู้ต่อเมื่อลงเรือแล้วและไม่ยินยอมไปพบจึงเกิดเหตุสลดขึ้น เรื่องราวนี้ถูกแชร์ต่ออย่างกว้างขวาง จนทำให้ผู้คร่ำหวอดในแวดวงธุรกิจกลางคืนและคุ้นเคยกับเรื่องราวทำนองนี้ดีอย่าง ชูวิทย์ กมลวิศิษฎ์ ต้องออกมา “ดึงสติ” พาชาวเน็ตกลับเข้าฝั่งก่อนที่จะออกทะเลแห่งความ “มโนไปเรื่อย” ไปมากกว่านั้น 

“ไม่มีผู้ใหญ่คนไหนจะมารอเด็กแบบนี้ เพราะเรื่องแบบนี้หากเกิดขึ้นจริง จะมีการทำกันเงียบๆ และรวดเร็ว ไม่มีการรอ เพราะอาจเสี่ยงต่อการถูกพบเห็นจากผู้อื่น รวมถึงเรื่องแบบนี้ทั้งสองฝ่ายต้องเกิดจากความสมัครใจ ไม่ใช่การบังคับ เพราะจะมีปัญหาตามหลังมาได้” (ชูวิทย์ กมลวิศิษฎ์ – 7 มี.ค. 2565)

ซึ่งเรื่องราวข้างต้นที่เกิดขึ้นสดๆ ร้อนๆ นี้ก็ไม่ใช่ครั้งแรกกับสิ่งที่เรียกว่า “ทฤษฎีสมคบคิด (Conspiracy Theory)” หมายถึงความคิดที่เชื่อว่าเหตุการณ์หนึ่งที่เกิดขึ้นมีเรื่องราวแอบแฝงอยู่เบื้องหลัง โดยทั่วไปหมายถึงการเชื่อว่าเหตุการณ์ถูกขับเคลื่อนโดยผู้มีอำนาจและอิทธิพลที่สามารถควบคุมข้อมูลข่าวสาร แล้วใช้อำนาจหรืออิทธิพลนั้นเพื่อปิดบังข้อเท็จจริงไม่ให้คนทั่วไปรับรู้เพื่อผลประโยชน์ของกลุ่มชนชั้นนำหรือผู้มีอำนาจนั้นเอง โดยผู้ที่เชื่อในทฤษฎีสมคบคิด มักปฏิเสธข้อมูลจากหน่วยงานหรือองค์กรที่เป็นทางการ แม้จะเป็นข้อมูลที่มีคำอธิบายตามหลักการทางวิทยาศาสตร์ที่สามารถพิสูจน์ได้ก็ตาม เพราะเชื่อว่าข้อมูลเหล่านั้นถูกอิทธิพลมืดบิดเบือนข้อเท็จจริง

ย้อนไปเมื่อปี 2561 กับปฏิบัติการกู้ภัยที่เป็นการรวมตัวของผู้เชี่ยวชาญจากชาติมหาอำนาจทั่วโลก อย่างเหตุการณ์ “13 หมูป่าติดถ้ำ” ที่ถ้ำหลวงนางนอน อ.แม่สาย จ.เชียงราย ในเวลานั้นชาวเน็ตบางส่วนมีการตั้งข้อสงสัยว่า “นักฟุตบอลและโค้ชทีมหมูป่าอะคาเดมี ติดอยู่ในถ้ำเพราะน้ำท่วมถ้ำจริงหรือไม่” โดยเชื่อกันว่าจริงๆ แล้วทั้งหมดถูกแก๊งค้ายาเสพติดจับตัวไปแต่รัฐบาลปิดข่าว เพราะทั้ง 13 คนไปพบเห็นการลำเลียงยาเสพติด เนื่องจากบริเวณดังกล่าวใกล้กับจุดที่เจ้าหน้าที่ฝ่ายความมั่นคงเคยตรวจยึดยาเสพติดล็อตใหญ่มาแล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเห็นข่าว พล.ต.อ.จักรทิพย์ ชัยจินดา ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติในขณะนั้น สวมชุดสำหรับลุยงานภาคสนาม ลงพื้นที่ติดตามสถานการณ์ด้วยตนเอง ก็ยิ่งทำให้ข้อสงสัยข้างต้นถูกร่ำลือผ่านการแชร์บนโลกออนไลน์หนักขึ้น

ไม่ใช่เฉพาะคนไทยที่เชื่อถือทฤษฎีสมคบคิด แต่อาจจะเป็นกันทั้งโลกเลยก็ว่าได้ ตัวอย่างที่ชัดเจนมากในยุคนี้คือ “ข่าวลือแปลกๆ ที่ทำให้ผู้คนลังเลไม่ยอมไม่ฉีดวัคซีนโควิด-19” ทำให้รัฐบาลในหลายประเทศ โดยเฉพาะโลกตะวันตกประสบความยากลำบากในการควบคุมสถานการณ์โรคระบาดดังกล่าว เช่น “ฉีดวัคซีนแล้วจะถูกฝังไมโครชิป” โดยสำนักข่าวออนไลน์ด้านธุรกิจในสหรัฐอเมริกาอย่าง Insider (เดิมชื่อ Business Insider) อ้างผลการสำรวจของ YouGov สำนักโพลชื่อดังของอังกฤษ ที่ระบุว่า ชาวอเมริกัน 1 ใน 5 หรือร้อยละ 20 โดยมี บิล เกตส์ มหาเศรษฐีเจ้าพ่อไอทีค่ายไมโครซอฟท์ อยู่เบื้องหลัง แม้จะไม่มีข้อพิสูจน์ใดๆ ที่ยืนยันความเชื่อนี้ได้เลยก็ตาม แต่เรื่องราวนี้ก็ยังถุกแชร์วนไป-มาบนโลกออนไลน์ซ้ำแล้วซ้ำเล่า

หรือหนึ่งในเรื่องที่มีคนเชื่อกันมากว่า “อเมริกาไม่เคยส่งมนุษย์ไปดวงจันทร์” เรื่องนี้ทำเอาหนึ่งในนักบินอวกาศของยานอพอลโล 11 อย่าง บัซซ์ อัลดริน ที่ได้ไปเหยียบดวงจันทร์ในการเดินทางครั้งประวัติศาสตร์เมื่อปี 2512 “ของขึ้น” ง้างหมัดตะบันหน้า บาร์ท ซิเบรล เหตุการณ์เดือดครั้งนี้เกิดขึ้นในปี 2545 ซึ่งขณะนั้น ซิเบรล กำลังเดินหน้าโปรโมทสารคดี Astronauts Gone Wild ของตนที่อ้างว่าการไปดวงจันทร์เป็นเรื่องโกหก แม้จะอยู่ต่อหน้า อัลดริน ก็ตาม และในปี 2562 ที่ครบรอบ 50 ปี ภารกิจไปดวงจันทร์ของอพอลโล 11 ก็ยังมีผลการสำรวจพบว่า ชาวอเมริกันร้อยละ 6 ไม่เชื่อว่าการไปดวงจันทร์ของนักบินอวกาศสหรัฐฯ เป็นความจริง

มหาวิทยาลัยเคนท์ ประเทศอังกฤษ เผยแพร่บทความ “Explainer: Why do people believe in conspiracy theories?” โดย ศ.คาเรน ดักลาส อาจารย์ผู้เชี่ยวชาญด้านจิตวิทยาสังคม อธิบายว่า ในยามวิกฤติ ผู้คนรู้สึกถึงความไม่แน่นอน รู้สึกว่าอยู่ในสถานการณ์ที่ไม่สามารถควบคุมได้ ไม่มั่นใจหรือถูกคุกคาม จึงมองหาวิธีรับมือสถานการณ์ที่ยากลำบาก และเห็นว่าทฤษฎีสมคบคิดเป็นเครื่องบรรเทาความรู้สึกเหล่านั้น เช่น เห็นคำอธิบายที่ทำให้ความรู้สึกว่าตนเองยังสามารถควบคุมสถานการณ์ได้กลับคืนมา ไปจนถึงรู้สึกดีกับตนเองเพราะเชื่อว่าตนรู้ในสิ่งที่คนอื่นๆ ไม่รู้

“มีหลักฐานเพียงเล็กน้อยที่ชี้ว่าการเชื่อในทฤษฎีสมคบคิดทำให้ผู้คนรู้สึกดีขึ้น ในทางกลับกัน ทฤษฎีสมคบคิดกลับทำให้ผู้คนรู้สึกแย่ลง เช่น หลังจากอ่านทฤษฎีสมคบคิดแล้ว ผู้คนมักจะรู้สึกมีพลังน้อยลงและยิ่งพบกับความรู้สึกไม่แน่นอนมากขึ้น การเชื่อและใช้เวลามากในการติดตามทฤษฎีสมคบคิดอาจไม่บรรเทาความรู้สึกคับข้องใจ แต่ดูจะทำให้ยิ่งหงุดหงิดขึ้นมากกว่า” ศ.คาเรน กล่าว

ในช่วงต้นปี 2564 ที่อุณหภูมิการเมืองสหรัฐอเมริกากำลังร้อนระอุ กรณีกลุ่มผู้สนับสนุน โดนัลด์ ทรัมป์ ประธานาธิบดีที่เพิ่งพ่ายแพ้การเลือกตั้งเมื่อปลายปี 2563 และกำลังอยู่ในช่วงส่งมอบอำนาจให้แก่ผู้ชนะคือ โจ ไบเดน ก่อการประท้วงจนกลายเป็นเหตุจลาจลเพราะไม่ยอมรับผลการเลือกตั้งและความพ่ายแพ้ของทรัมป์ สำนักข่าว Voice of America เผยแพร่รายงานพิเศษ “Why Do People Embrace Conspiracy Theories?” โดยอ้างถึงเหตุการณ์ดังกล่าวว่า กลุ่มผู้ก่อจลาจลเชื่อทฤษฎีสมคบคิดเรื่องที่ไบเดนชนะทรัมป์ได้เพราะโกงการเลือกตั้ง 

รายงานฉบับนี้มีการสัมภาษณ์นักวิชาการด้านจิตวิทยาในสหรัฐฯ ว่าเหตุใดผู้คนจำนวนไม่น้อยถึงชื่นชอบทฤษฎีสมคบคิด โดย ศ.ปีเตอร์ ดิตโต ผู้เชี่ยวชาญด้านจิตวิทยาและพฤติกรรมสังคม มหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย เออร์ไวน์ รัฐแคลิฟอร์เนีย กล่าวว่า ทฤษฎีสมคบคิดเชื่อมโยงกับพฤติกรรมของมนุษย์ที่มองโลกแบบขาว-ดำ และมุมมองเชิงศีลธรรมนั้นจะกระตุ้นให้ลงมือทำอะไรบางอย่าง เช่น หากใครคนหนึ่งเชื่อว่าการโกงการเลือกตั้งเป็นความจริง คนคนนั้นอาจจะตัดสินใจเข้าร่วมการประท้วงก็ได้ แม้จริงๆ แล้วสิ่งที่เชื่อนั้นไม่เป็นความจริงเลยก็ตาม 

ทั้งนี้ ในสถานการณ์ไม่แน่นอน (ซึ่งในรายงานข่าวนี้ยกตัวอย่างโรคระบาดโควิด-19) เป็นช่วงเวลาที่เอื้อต่อการแพร่กระจายทฤษฎีสมคบคิด เพราะผู้คนรู้สึกโดดเดี่ยวและแสวงหาการเชื่อมต่อกับคนอื่นๆ โดยเฉพาะคนที่ไวต่อความรู้สึกถูกคุกคามและวิตกกังวล ก็จะยิ่งอ่อนไหวต่อทฤษฎีสมคบคิดได้ง่าย อีกทั้งผู้คนมักเชื่อทฤษฎีสมคบคิด เพราะไม่สามารถยอมรับคำอธิบายง่ายๆ ของเรื่องราวที่เกิดขึ้นได้

ขณะที่ นิกา คาบิริ ผู้เชี่ยวชาญด้านการตัดสินใจของมนุษย์ มหาวิทยาลัยวอชิงตัน รัฐวอชิงตัน กล่าวว่า ทุกคนมีโอกาสที่จะเข้าไปสนใจทฤษฎีสมคบคิด เพราะคนเรานั้นไม่ชอบความรู้สึกไม่แน่นอนหรือควบคุมไม่ได้ และสมองก็จะมองหาคำอธิบาย และยิ่งหากมีบุคคลที่มีชื่อเสียงในสังคม ร่วมแชร์เนื้อหาทฤษฎีสมคบคิดเหล่านี้ มันจะยิ่งได้รับความสนใจจากผู้คนราวกับการแพร่ระบาดแบบไฟลามทุ่ง ทั้งนี้ คาบิริ ยังกล่าวถึงการรวมกลุ่มของคนที่มีมีความเชื่อเหมือนกัน ไม่ว่าในชีวิตจริงหรือบนโลกออนไลน์ ยิ่งกระตุ้นให้ความเชื่อนั้นเข้มข้นกว่าการอยู่เพียงลำพังด้วย

ยังมีการอ้างถึงผลการศึกษาของมหาวิทยาลัยเอมอรี รัฐจอร์เจีย ที่ชี้ว่า คนที่มีแนวโน้มเชื่อทฤษฎีสมคบคิดได้ง่ายมักมีนิสัยไม่ค่อยชอบตั้งคำถาม หรือไม่ก็เป็นพวก “หลงตัวเอง (Narcissistic)” มองว่าตนเองมีความสำคัญ ต้องการความสนใจและคำชื่นชมอย่างลึกซึ้ง หรือมีปัญหาด้านความสัมพันธ์ ขาดความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น หรือความรู้สึกเห็นคุณค่าในตนเองนั้นเปราะบาง เป็นต้น

กลับมาที่ประเทศไทย รศ.ดร.เสรี พงศ์พิศ นักวิชาการด้านการพัฒนาสังคม อดีตอธิการบดีสถาบันการเรียนรู้เพื่อปวงชน ซึ่งมีอีกบทบาทเป็นคอลัมนิสต์ประจำ นสพ.สยามรัฐ เคยเขียนบทความ “ทฤษฎีสมคบคิดกับข่าวปลอม” เผยแพร่เมื่อเดือน ส.ค. 2563 ตอนหนึ่งระบุว่า “โซเชียลมีเดียวันนี้ทำให้ทฤษฎีสมคบคิดและข่าวปลอมกระจายไปไกลและรวดเร็ว” เกิดมีแอพพลิเคชั่น มีแพลตฟอร์ม มีเว็บไซต์มากมายหลายร้อยที่ใช้เผยแพร่ แม้บรรดาเจ้าของเครื่องมือสื่อใหญ่อย่างเฟซบุ๊ค ทวิตเตอร์ ไลน์ ยูทูบ จะออกมาตรการควบคุม แต่ก็ไม่สามารถจัดการลบอะไรพวกนี้ได้หมด

“ทฤษฎีสมคบคิดและข่าวปลอมบ้านเราก็เป็นปัญหาไม่น้อย ที่ฝ่ายตรงกันข้ามกับรัฐสร้างขึ้นเพื่อปลุกระดมผู้คนให้ต่อต้านอำนาจรัฐ แต่บางครั้งผู้คนก็สงสัยว่า อาจเป็นรัฐเองที่สร้างทฤษฎีสมคบคิดขึ้นมา โดยอ้างความมั่นคงเพื่อจัดการกับฝ่ายตรงกันข้ามหรือไม่ ทฤษฎีสมคบคิดและข่าวปลอมมักเกี่ยวข้องกับการเมืองและศาสนา เพราะเป็นสองประเด็นที่ละเอียดอ่อน เกี่ยวกับความเชื่อศรัทธามากกว่าเหตุผล อยู่ที่รัฐบาลเองที่ต้องสร้างความไว้วางใจ (Trust) โดยแสดงถึงความจริงใจ โปร่งใส ธรรมาภิบาล ปราการใหญ่ที่ไม่มีใครทำลายได้” รศ.ดร.เสรี ทิ้งท้ายไว้ในบทความ

ซึ่งประเด็น “ความไว้วางใจ” ที่ประชาชนมีต่อรัฐบาล (หรือหน่วยงานภาครัฐ) นี่เอง ที่เมื่อกลับมาดูเส้นทางคดีการเสียชีวิตของ แตงโม-นิดา ก็ต้องยอมรับว่า “ผู้มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวข้องเองก็เปิดช่องให้สังคมสงสัยและคลางแคลงใจ” โดยในเวทีเสวนา “ปรากฏการณ์ข่าวคุณแตงโม สะท้อนการทำหน้าที่สื่ออย่างไร” ซึ่งจัดโดย สภาการสื่อมวลชนแห่งชาติ เมื่อวันที่ 26 เม.ย. 2565 ตัวแทนสื่อมวลชนที่ร่วมพูดคุยในเวทีนี้ ตั้งข้อสังเกตเรื่องดังกล่าวไว้

อาทิ นพปฏล รัตนพันธ์ ผู้ช่วยบรรณาธิการบริหาร หนังสือพิมพ์เดลินิวส์ มองว่า การทำงานของตำรวจในคดีนี้ไม่ได้สร้างความชัดเจนให้สังคมยอมรับว่า สิ่งที่ตำรวจนำเสนอมาจากข้อเท็จจริงตามพยานหลักฐาน กลายเป็นสื่อต้องตรวจสอบเรื่องนี้มากขึ้น อีกด้านหนึ่ง ในสื่อสังคมออนไลน์มีการนำเสนอภาพจากกล้องวงจรปิดบ้าง หรือมีบุคคลที่สังคมให้ความเชื่อถือออกมาให้ความเห็นบ้าง 

ซึ่งข้อมูลเหล่านี้ทางตำรวจอาจทำการตรวจสอบเช่นกัน แต่เมื่อไม่เป็นที่เปิดเผยกับสื่อ ทำให้สื่อก็ต้องไปไล่ตามหาข้อมูลในส่วนนี้เอง เช่น บุคคลที่ 3 ทั้งที่เกี่ยวและไม่เกี่ยวข้องแต่อ้างว่ารู้ข้อมูล คนกลุ่มนี้กลายเป็นอีกฝ่ายที่สื่อต้องตรวจสอบ นอกเหนือจากกลุ่มหลักเดิมคือตำรวจ ผู้ถูกกล่าวหา และผู้เสียหาย จนบางครั้งกลายเป็นการตรวจสอบสื่อด้วยกันผ่านสื่อ จากเดิมที่จะเป็นการพูดคุยกันภายในระหว่างคนทำงานสื่อด้วยกัน

ส่วนในประเด็นการหยิบยกข้อมูลที่เผยแพร่กันทางสื่อสังคมออนไลน์มานำเสนอข่าว พบว่า มีสื่อบางแห่งที่หยิบยกมานำเสนอทั้งหมดทันที ซึ่งอาจเป็นเพราะต้องการเรียกยอดผู้เข้าชมสื่อของตนเอง โดยไมได้ตรวจสอบที่มาที่ไป เช่น ผู้โพสต์เนื้อหานั้นเป็นใคร เชื่อถือได้มาก-น้อยเพียงใด แต่อีกด้านหนึ่ง การสอบถามไปยังผู้เกี่ยวข้อง คือตำรวจ ว่าด้วยข้อมูลที่เผยแพร่ในสื่อสังคมออนไลน์ ก็เป็นเรื่องยากเช่นกัน

“ตำรวจด้วยความที่เขาอาจจะมีกรอบในการทำงานที่ค่อนข้างที่จะตึง แล้วก็ไมได้ให้คำตอบกับเราที่ชัดเจนว่าเรื่องนี้ตำรวจดูอยู่นะ วงจรปิดที่เจอในปั๊มน้ำมัน 4-5 คนที่ไปจอดรอในที่เกิดเหตุคุณได้แล้วหรือยัง เรียกเขามาสอบแล้วหรือยัง เขาว่าอย่างไรบ้าง ก็จะถูกรวบด้วยคำว่าทุกอย่างอยู่ในสำนวน แต่ในความเป็นจริง เราต้องการข้อเท็จจริงว่าหลังเกิดเหตุทำไมคุณไม่รออยู่ที่เกิดเหตุ ทำไมคุณถึงไปรวมตัวกันที่อื่น ทำไปถึงไปโน่นนี่นั่น 

ทำให้มีความน่าสงสัยมากขึ้น ตำรวจไม่ได้ให้ความชัดเจนว่าคนที่ 1 2 3 4 5 ให้การว่าอย่างนี้..จบ แต่พอไม่มีก็เกิดข้อสงสัย ตรงนี้มานั่งจับผิดของแต่ละคน คนที่ 1 2 3 ว่าอย่างไร เพราะตัวละคร 5 คนที่อยู่ในเหตุการณ์นั้น ทุกคนมีพื้นที่ มีการพูดคุยในเรื่องเดียวกันไม่เหมือนกัน” นพปฏล กล่าว 

ขณะที่ พงศ์พิพัฒน์ บัญชานนท์ บรรณาธิการสำนักข่าว The Matter ให้ความเห็นว่า เหตุที่สังคมให้ความสนใจข่าวแตงโม-นิดา เพราะ 1.สังคมไทยไม่ไว้วางใจกระบวนการยุติธรรม โดยเฉพาะการทำงานของตำรวจ ซึ่งพบปัญหาการทำสำนวนตั้งแต่คืนแรกที่เกิดขึ้น นำมาสู่การถูกตั้งคำถามอย่างต่อเนื่อง 2.เป็นเรื่องของบุคคลที่มีชื่อเสียง แม้ผู้เสียชีวิตจะเป็นดาราอยู่ในวงการบันเทิงมานาน แต่คนรุ่นใหม่ก็ยังรู้จัก 3.เป็นคดีที่มีเงื่อนงำ คนที่อยู่ในเหตุการณ์แต่ละคนพูดไม่ตรงกันและข้อเท็จจริงเปลี่ยนแปลงไปเรื่อยๆ และ 4.สังคมไทยยังเชื่อว่าคนรวยหรือมีฐานะสูงในสังคมต่อให้มีคดีความก็จะหลุดรอดในที่สุด เช่น คำกล่าวที่ว่าคุกมีไว้ขังเฉพาะคนจนเท่านั้น

จากทั้งหมดที่กล่าวมา..ท้ายที่สุดแม้จะไม่มีบทสรุปว่าทำอย่างไรทฤษฎีสมคบคิดจะหายไป เพราะทฤษฎีสมคบคิดนั้นผูกเข้ากับอารมณ์ความรู้สึกของคน อีกทั้งการมาของอินเตอร์เน็ตและสื่อสังคมออนไลน์ยิ่งทำให้เรื่องราวเหล่านี้ถูกโหมกระพือกระจายได้กว้างขวาง แต่การที่ผู้มีอำนาจดำเนินนโยบายหรือกิจกรรมต่างๆ ที่มีผลกระทบต่อสาธารณะอย่างโปร่งใสตรงไปตรงมา มีหลักฐานและสามารถพิสูจน์ด้วยข้อเท็จจริงทางวิทยาศาสตร์ 

ก็ยังเป็นปัจจัยสำคัญที่จะลดอิทธิพลของทฤษฎีสมคบคิดลงได้บ้าง..ไม่ให้ก่อปัญหารุนแรงต่อสังคมจนเกินไป!!!

-/-/-/-/-/-/-/-/-/-/-

อ้างอิง

https://www.naewna.com/local/670795 (ด่วน! อัยการนนทบุรีแถลงสั่งฟ้อง 6 ผู้ต้องหา’คดีแตงโม’แล้ว คุมตัวส่งศาลทันที : แนวหน้า 3 ส.ค. 2565)

https://www.naewna.com/local/670854 (ศาลจังหวัดนนทบุรี ให้ประกันตัว 6 จำเลยคดีแตงโมนัดรายงานตัว 21 ก.ย. : แนวหน้า 3 ส.ค. 2565)

https://www.naewna.com/local/639880 (‘ชูวิทย์’โผล่ปูดซ้ำโยงนักการเมือง’ช.’เป็นกุนซือให้แก๊งสปีดโบ๊ทหลัง’แตงโม’ตกน้ำ : แนวหน้า 7 มี.ค. 2565)

https://www.naewna.com/local/642148 (อ่านฉบับเต็ม!คำแถลงผลชันสูตรร่าง‘แตงโม’รอบ2 : แนวหน้า 17 มี.ค. 2565)

https://www.posttoday.com/social/general/556248 (ผบช.ปส.สยบข่าวแก๊งยาเสพติดจับทีมหมูป่าเชื่อ13ชีวิตยังติดในถ้ำหลวง : โพสต์ทูเดย์ 30 มิ.ย. 2561)

https://www.posttoday.com/social/general/556119 (ผบ.ตร.ลุยเองนำกำลังเดินเท้าสำรวจโพรงถ้ำ3จุด : โพสต์ทูเดย์ 29มิ.ย. 2561)

https://www.insider.com/20-of-americans-believe-microchips-in-covid-19-vaccines-yougov-2021-7 (20% of Americans believe the conspiracy theory that microchips are inside the COVID-19 vaccines, says YouGov study : Insider 18 ก.ค. 2564)

https://www.voanews.com/a/usa_millions-still-believe-1969-moon-landing-was-hoax/6172262.html (Millions Still Believe the 1969 Moon Landing Was a Hoax : Voice of America 20 ก.ค. 2562)

https://www.dailymail.co.uk/news/article-7270587/Conspiracy-theorist-punched-astronaut-Buzz-Aldrin-insists-moon-landing-fake.html (Notorious conspiracy theorist punched by Buzz Aldrin still INSISTS the Apollo 11 moon landings were fake and now claims he has ‘undeniable’ proof  : Daily Mail 22 ก.ค. 2562)

https://www.kent.ac.uk/news/science/30340/explainer-why-do-people-believe-in-conspiracy-theories (Explainer: Why do people believe in conspiracy theories? : University of Kent 12 พ.ย. 2564)

https://www.voanews.com/a/usa_all-about-america_why-do-people-embrace-conspiracy-theories/6202150.html (Why Do People Embrace Conspiracy Theories? : Voice of America 20 ม.ค. 2564)

https://siamrath.co.th/n/174018 (ทฤษฎีสมคบคิดกับข่าวปลอม : สยามรัฐ 12 ส.ค. 2563)

https://www.presscouncil.or.th/7549 (สื่อมุ่งตามคดี ‘แตงโม’ จนละเลยข่าวอื่น : สภาการสื่อมวลชนแห่งชาติ 27 เม.ย. 2565)

---